 |
| De bedstee waar Peter de Grote in heeft geslapen. Foto: © Czaar Peterhuisje, Zaandam. |
 |
|
Peter de Grote, Tsaar van Rusland, kunstenaar onbekend, 1e helft 18e eeuw, olieverf op doek, 110x91 cm, Rijksmuseum Amsterdam
|
 |
| De buitenkant van het houten Czaar Peterhuisje, in zijn stenen 19de eeuwse omhulsel. Foto: © Czaar Peterhuisje, Zaandam. |
 |
| Het stenen omhulsel uit 1895, ontworpen door architect Salm. Foto: © Czaar Peterhuisje, Zaandam. |
Deze Zaandammer was een oude bekende van de Russische tsaar. Ze kenden elkaar van het werk op een Moskovische werf. Kist werkte daar als smid samen met de jonge Peter, die als leergierige monarch vastbesloten was om Rusland te doen ontwaken uit haar middeleeuwse slaap. Peters dorst naar kennis mondde uiteindelijk uit in een lange studiereis door Europa en een bezoek aan de wereldbefaamde scheepswerven van Zaandam.
Het huisje staat nog altijd op exact dezelfde plaats. Het stamt uit 1632 en is één van de oudst bewaarde voorbeelden van Nederlandse houtbouw. Vereende Russische en Hollandse krachten hebben het keizerlijke logeeradres behoed voor sloop en instorting. Ook de wel eens geopperde verhuizing naar de Zaanse Schans is tegengehouden.
De gebeurtenissen van de zomer van 1697 hebben mythische vormen aangenomen. Het behouden huis weerspiegelt het beeld van de tsaar zoals de Russen hem het liefste zien: een groot man, voor wie niets te klein was. Daarom voeren sinds de 18de eeuw alle Peter-pelgrimages naar Krimp 23 en werd het huisje in St. Petersburg nagebouwd.
Zowel Russische tsaren als Hollandse vorsten bezochten het huisje. Ons vorstenhuis had namelijk goede banden met de Romanovs, de familie van Peter de Grote. De vrouw van onze koning Willem II, Anna Paulowna, was de zus van tsaar Alexander I.
In de gastenboeken staan verder onder meer de complimenten van Michael Gorbatsjov, Sovjet leider van 1985 tot 1991. Maar ook gewone burgers kwamen langs en kerfden hun namen in de houten wanden en de glazen raampjes.
In en rondom het gekoesterde monument hangen en staan allerhande memorabilia, gedenkwaardigheden: een dodenmasker van de tsaar, een buste van Anna Paulowna en een wapperende Russische vlag die, niet toevallig, sterke overeenkomsten heeft met de Nederlandse vlag. Maar je vindt er ook grappige curiositeiten, zoals een brief uit 1897 waarin een overijverige Zaanse ambtenaar tsaar Nicolaas II maant de achterstallige grondbelasting van vijf cent te betalen, binnen drie dagen. Of Nicolaas zijn schuld heeft afgelost is onbekend. We weten wel dat hij in 1895 architect Salm (o.a. bekend van het Artis-aquarium) opdracht gaf een nieuwe stenen stolp over het monument heen te bouwen. Het huisje werd op een stenen fundering geplaatst om het op een droge ondergrond te laten staan.
De stenen ombouw houdt het midden tussen een vorstelijke tramremise en een neogotische bedevaartskapel. In 2001 werd ook Salms ontwerp toegevoegd aan de lijst van Rijksmonumenten. Zo bezit Zaandam op één plek twee monumenten, klein van stuk maar van een formidabel historisch formaat.
Willem van der Kooij
U kunt het Czaar Peterhuisje ook bezoeken. Klik hier voor meer informatie.
