 |
| Een familiegroep bij het praalgraf van prins Willem I in de Nieuwe Kerk te Delft, Dirck van Delen, ca. 1645, olieverf op paneel, 74 x 110 cm., Rijksmuseum Amsterdam |
Koninklijke allure
Het praalgraf was het eerste monument in ons land dat voor een vorst gemaakt werd. Toch was Willem van Oranje - een verre voorvader van koningin Beatrix - geen echte vorst. Ons land was in die tijd nog een republiek en werd geregeerd door de Staten-Generaal; dit was een groep mannen die elk een van de (toen) zeven provincies vertegenwoordigde. Maar Willem van Oranje was wel stadhouder en legeraanvoerder namens vijf van die zeven provincies. Bovendien was hij de strijd van ons land tegen de Spanjaarden begonnen: de Tachtigjarige oorlog. Die had geleid tot de oprichting van een zelfstandige Nederlandse staat. Daarom werd Willem van Oranje wel de Vader des Vaderlands genoemd.
Toen het grafmonument werd gemaakt was de prins van Oranje al dertig jaar dood: hij was in 1584 in Delft vermoord door een handlanger van de Spanjaarden. Omdat er toen geen geld voor een waardig monument was, duurde het tot 1613 dat de Staten-Generaal besloten om hem een écht vorstelijk praalgraf te geven. Net als echte, buitenlandse vorsten in Engeland, Frankrijk of Denemarken.
Van heinde en ver
Er werden marmersoorten aangevoerd uit Italië en de Ardennen, grote beelden werden in brons gegoten. Omdat een schip met marmer op weg naar Amsterdam verging, liep het project veel vertraging op. Uiteindelijk werd het werk in 1622 voltooid. Hendrick de Keyser was toen al een jaar dood; zijn zoon Pieter, ook beeldhouwer, maakte het monument af. In totaal kostte het praalgraf ongeveer 30.000 gulden, in die tijd een enorm kapitaal. In euro's zou dat nu neerkomen op ongeveer € 9.000.000.
 |
| Model voor Willems graf, Hendrik de Keyzer, ca 1613, terracotta, Collectie Rijksmuseum |
Symboliek van boven tot onder
In het monument ligt Willem van Oranje in wit marmer gebeeldhouwd, alsof hij net dood is of zelfs slaapt. Hij draagt zijn slaapmuts en pantoffels en een nachttabbaard. Zijn slapende houding verwijst naar de eeuwige slaap, waaruit hij eens hoopt te ontwaken. Vóór het monument is Willem in brons weergegeven, als veldheer in zijn staatsieharnas. Een verwijzing naar zijn kwaliteiten als legeraanvoerder. Op elk van de vier hoeken staat een bronzen vrouwenbeeld; zij zijn uitbeeldingen van Willems belangrijkste eigenschappen of deugden: Libertas (vrijheidsliefde) met hoed, Religio (godsdienstigheid) met een kerkje, Fortitudo (kracht) met een tak en het leeuwenvel van Hercules, en Justitia (rechtvaardigheid) met weegschalen. Deze vier deugden maakten Willem van Oranje tot zon uitzonderlijke figuur. Een bronzen vrouw met trompet zweeft achter in het monument. Zij is Vrouwe Faam, die de roem van de gestorven prins over de wereld bazuint. Het marmeren hondje aan de voeten van de dode prins kijkt verschrikt omhoog; hij staat voor de trouw. Later hebben mensen veel over dit hondje gefantaseerd; het zou de prins bijvoorbeeld hebben verdedigd tegen zijn moordenaar. Verder zit op het monument een aantal bronzen naakte kindertjes, die treuren om de dode prins, en een groot aantal wapenschilden.
Het resultaat maakte direct grote indruk, door de rijkdom van het gepolijste marmer en de goudgele bronzen beelden. Maar door de eeuwen heeft het materiaal van het graf wel iets van de oorspronkelijke glans verloren, al wordt het nog steeds door velen bezocht en bewonderd. Jaarlijks trekt er een stoet van niet minder dan 150.000 mensen langs! En bij begrafenissen van leden van het koninklijk huis doet het monument dienst als indrukwekkend symbool van de Oranje-Nassaus.
Frits Scholten
