Textielproductie: van grondstof tot eindproduct

Al eeuwenlang wordt er textiel gemaakt. Textiele stoffen voor kleding, interieur en andere toepassingen zijn aan trends en mode onderhevig. Kleuren, materialen en bewerkingen komen en gaan. De techniek om textiel te maken, het spinnen, weven en breien, is echter onveranderd gebleven, ondanks het feit dat de ontwikkeling van de techniek (van handmatig naar machinaal) wel degelijk is veranderd.

Brabants handweefgetouw, hout, 1850-1880, hoogte 197 cm x breedte 142 x diepte 165 cm, inv.nr. 2819, Foto: Nederlands textielmuseum Tilburg

Leskist Zaalberg Dekens, Zaalberg & Zn, J.C. (Leiden), hout, wol, ca. 1950, hoogte 9,5 cm x, breedte 40 cm x diepte 27,5 cm, inv.nr. 5114, Foto: Nederlands Textielmuseum Tilburg

Tot in de 19de eeuw werd textiel in Nederland handmatig geproduceerd. De ruwe materialen die werden gebruikt waren (natuurlijke) grondstoffen afkomstig van planten en dieren, zoals vlas (linnen), katoen en wol. Met de komst van fabrieken en machines werd textiel machinaal geproduceerd. Er kwamen ook nieuwe grondstoffen die in het laboratorium werden vervaardigd, zoals nylon en andere kunstmatige vezels.

Nederland kende verschillende gebieden waar textiel werd gemaakt. In Twente werden hoofdzakelijk linnen en katoenen stoffen geproduceerd. De streek rondom Leiden was gespecialiseerd in wollen stoffen. In Noord Brabant werden vooral wollen en linnen stoffen gemaakt.

De grondstof, bijvoorbeeld wol, bestaat uit vezels die kriskras door elkaar liggen. Met werktuigen of machines worden de vezels in dezelfde richting gekamd: het kaarden van de vezels. Nu zijn de vezels klaar voor het spinnen: het maken van een draad. Tijdens het spinnen worden de vezels gerekt en in elkaar gedraaid. Het garen is nu klaar voor het weven of breien. 

Het Nederlands Textielmuseum is een museum in bedrijf. Aan de hand van historische, handmatig bediende textielwerktuigen èn zeer geavanceerde, computergestuurde machines is hier de productie van grondstof tot eindproduct in het echt te zien. Hier afgebeeld: Selfactor (spinmachine), Ateliers Houget (Verviers), metaal, 1925, hoogte 260 cm x breedte 580 cm x diepte 365 cm, inv.nr. 1686, Foto: Nederlands Textielmuseum Tilburg

Jacquard weefmachine, Schönherr, Sachsische Webstuhlfabrik Louis (Chemnitz), gietijzer, metaal, 1925, hoogte 350 cm x breedte 290 cm x diepte 200 cm, inv.nr. 1783, Foto: Nederlands Textielmuseum Tilburg

Knit & Wear computergestuurde vlakbreimachine, Stoll & Co., H. (Reutlingen), gietijzer, kunststof, 2000, hoogte 198 cm x breedte 350 cm x diepte 90 cm, inv.nr. 9866, Foto: Nederlands Textielmuseum Tilburg

Het weven gebeurt op weefmachines of weefgetouwen, waarbij lengtedraden en breedtedraden door elkaar worden gevlochten. De lengtedraden, ook wel ketting of schering genoemd, zitten op het getouw of de machine. Het breedtegaren, de inslag, zit op een pijpje in de spoel. Tijdens het weven worden de kettingdraden afwisselend omhoog en omlaag getrokken. Elke keer wordt de spoel met het inslaggaren tussen deze draden heen en weer geschoten. Zo ontstaat er een lap stof. Moderne weefmachines werken niet meer met een spoel. Het breedtegaren wordt hier met grijpers of lucht door de kettingdraden geschoten.

Breien is een techniek waarbij met pennen of naalden de draad (of draden) in lussen wordt gelegd. De lussen worden door elkaar gehaald. Dit kan met handwerktuigen, zoals breipennen, of met machines, zoals een vlak- of rondbreimachine.
De eenvoudige werktuigen en machines worden gebruikt voor het maken van effen en geruite stoffen. Voor ingewikkelde patronen en motieven zijn meer geavanceerde machines nodig. De stoffen die van de machine komen zijn halffabrikaten. Ze moeten nog geconfectioneerd, afgewerkt of verwerkt worden tot eindproducten, zoals gordijnen, huishoudtextiel of kleding.
De meest recente machine in het museum, een computergestuurde breimachine, kan echter meer. Hiermee wordt wel een eindproduct geproduceerd. Deze machine kan namelijk driedimensionaal breien, dat wil zeggen dat de machine in staat is om kant en klare producten, zoals truien en vesten, in één keer te breien.

Bea Nieuwenhuis

Internet
Op de website van het Nederlands Textielmuseum Tilburg is sinds kort de collectie digitaal te raadplegen. Het zoeksysteem is nog in ontwikkeling en wordt steeds verder uitgebreid.