Sprookjesslot

In 1890 erfde Etienne baron van Zuylen van Nijevelt de schilderachtige ruïnes van kasteel De Haar bij Haarzuilens. Hij droomde ervan het middeleeuwse familieslot in oude glorie te herstellen en om te toveren tot een luxueus verblijf voor zijn familie en gasten. In 1892 mocht architect Pierre Cuypers deze droom verwezenlijken.

Jongensdroom

Baron Van Zuylen van Nijevelt, Jos Cuypers e.a. bezoeken de ruïnes De Haar, 1893, foto: E.A. van Blitz, collectie NAi

Cuypers was toen 65 jaar en een beroemd architect met een grote staat van dienst. Hij was een liefhebber van de middeleeuwse - gotische - bouwkunst en had in die stijl tal van nieuwe kerken gebouwd en oude monumenten zoals de Sint-Servaeskerk in Maastricht gerestaureerd. Maar het bekendst was hij door twee spraakmakende bouwwerken in Amsterdam: het Rijksmuseum en het Centraal Station. Dat Cuypers de opdracht voor de herbouw van De Haar kreeg was dus niet vreemd.
Voor Cuypers was het bouwen van De Haar de realisering van een jongensdroom. Niet alleen beschikte hij over onbeperkte financiële middelen - Van Zuylen was in 1887 getrouwd met de schatrijke Hélène de Rothschild -, maar ook kon hij in dit project al zijn ideeën over de middeleeuwse bouwkunst kwijt. Zowel het gebouw als een groot deel van de inrichting werden naar Cuypers' plannen uitgevoerd. En geheel in eigen beheer. Zo werden de bakstenen gemaakt in de steenfabriek op het terrein, terwijl de decoraties, gebrandschilderde ramen, betimmeringen en meubels in Cuypers' Roermondse werkplaats werden vervaardigd.

De bouw

Kasteel de Haar, foto Kasteel de Haar

Tussen 1892 en 1912 vond de bouw plaats van het meer dan 200 kamers tellende kasteel. Cuypers liet zich bij zijn ontwerp leiden door wat er nog van het oude gebouw over was: muren - plaatselijk 1.40 meter dik -, restanten van trappenhuis en torens. De vijfhoekige grondvorm van 30 x 40 meter bleef gehandhaafd. Maar Cuypers bracht ook veranderingen aan. Zo werd de voorgevel nieuw ontworpen en werd de oude binnenplaats met een ijzeren dakconstructie, zoals bij het Centraal Station, overdekt. Hierdoor ontstond een centrale hal die op de verdiepingen van galerijen werd voorzien, waarop alle kamers uitkomen. Ook werden, in samenwerking met een ingenieur, de voor die tijd modernste voorzieningen aangebracht, zoals een lift, centrale verwarming, warm en koud stromend water in de dertig badkamers en modern uitgeruste keukens.

De hal ademt de sfeer van de Middeleeuwen. In de gotische decoraties zijn verwijzingen naar het geslacht Van Zuylen verwerkt, foto Kasteel de Haar

Het kasteel telt vijf verdiepingen. In het souterrain zijn de dienstvertrekken en keukens. Daarboven ligt de bel-etage (bel =betekent mooi) met de centrale hal en daaromheen ridderzaal, balzaal, bibliotheek en eetzaal. De verdiepingen erboven zijn bestemd voor respectievelijk de familie, de gasten en het personeel. De privé-vertrekken zijn grotendeels door de baron en barones zelf ingericht. De gastenkamers, elk met een eigen badkamer, zijn in verschillende stijlen ingericht - renaissance, barok of Lodewijk XVI -, zodat elk vertrek zijn eigen karakter heeft. De inrichting van de bel-etage in gotische stijl is het werk van Cuypers, in nauw overleg met de baron. Net zoals elders zijn zowel oude als nieuwe materialen verwerkt.

Het park en de tuinen rond het kasteel De Haar met rechts de Romeinse tuin, links daarboven de kapel, linksonder de baroktuin en rechts daarvan de rozentuin, foto Kasteel de Haar

De kapel, de tuinen en het dorpje Haarzuilens
Ook de 15de-eeuwse familiekapel werd door Cuypers gerestaureerd. Het kerkje is de enige tastbare herinnering aan het oude dorpje Haarzuilens, dat hier tot eind 19de eeuw stond. Het werd afgebroken en twee kilometer verder herbouwd naar ontwerp van Cuypers' zoon en assistent Jos. Park en tuinen werden ontworpen door Henri Copijn, naar ideeën van Cuypers en Van Zuylen. Er zijn drie onderdelen: een formeel aangelegd deel bij het kasteel met een baroktuin, een 'Romeinse tuin', een rozentuin en een kruisvijver of 'grand canal'. Het Noorderpark en het Zuiderpark zijn aangelegd in landschapsstijl.

Marleen Dominicus - van Soest

Internet
Kijk hier voor informatie over openingstijden etc. van Kasteel de Haar.
In het NAi is erg veel over Cuypers te vinden in het archief. Op hun website staat een kleine selectie uit dit archief, waaronder een foto met de eetbare maquette van het te herbouwen kasteel.