 |
|
La fleur du marécage: une tête humaine et triste / De moerasbloem: een menselijk en bedroefd hoofd, plaat 2 van Hommage à Goya, 1885, lithografie, 45,3 x 31,2 cm, Kröller-Müller Museum, inv. nr KM 107.859
|
De werkelijkheid aan de macht
Toen Odilion Redon in 1885 dit kunstwerk maakte vierde het naturalisme hoogtij in de kunst. Of het nu ging om de officiële academische kunst (de kunst die op de kunstacademies werd onderwezen) of om de vernieuwende kunst van de impressionisten, het nauwkeurig afbeelden van de werkelijkheid stond centraal in de kunst van dat moment. Het eenzame moerasplantje van Redon lijkt daar niets mee te maken hebben.
Redon vond het werk van de impressionisten oppervlakkig en putte liever uit zijn verbeelding. Het reproduceren van de zichtbare wereld zag hij als een minderwaardige doelstelling voor de kunst. Hij vond dat doel een beperking van de rol van het denken, het gevoel en de verbeelding.
Kritiek van een tijdgenoot
In de 19de eeuw was er de nodige kritiek op het werk van Redon. De naturalist Octave Mirbeau publiceerde in 1886 een satire over de nieuwe uitleggingen van Redons kunstwerken, en had het daarin ook over de Moerasbloem. Volgens hem tekent Redon "een oog dat, op een steeltje, rondzwerft in een vormeloos landschap". Vervolgens steekt hij de draak met de kunstcommentaren die verklaren dat het werk "het oog van het geweten", "het oog van de Onzekerheid"of "de zonsondergang over de poolzeeën" voortstelt. Mirbeaus kritiek op de kunstuitleggers wordt nog wat venijniger, als hij het heeft over de uitleg die stelt dat de bizarre waterlelie de universele smart verbeeldt, die op het punt staat op te bloeien op de zwarte wateren van onzichtbare onderwerelden.
Mirbeaus kritiek maakte niet alleen de commentatoren belachelijk, maar ook werd Redon neergezet als een neuroot. Zijn werk kwam voort uit hallucinaties en nachtmerries.
Voor altijd getekend
Rond de eeuwwisseling en in de jaren daarna maakte Redon fleurige portretten en bloemstillevens. Zijn noirs (houtskooltekeningen), zoals de Moerasbloem, liet hij achter zich. Toch bleef het beeld om hem heen hangen van een neurotisch of waanzinnig kunstenaar. Redon kon zich niet vinden in de kritiek die op zijn werk en hem werd geuit, net zo min als in de positief bedoelde spirituele en mystieke interpretaties van zijn werk en zijn persoon. Hij verzette zich er tegen in brieven, kunstkritieken en dagboeknotities. Na zijn dood werden in 1921 Redons belangrijkste notities in boekvorm uitgebracht onder de titel A soi-même. Daarin benadrukte hij keer op keer dat de zorgvuldige en gedetailleerde studie van de natuur aan de basis stond van zijn kunst.
Redons uitleg
Fantastische tekeningen moesten in die zin wel degelijk als waar worden aangemerkt. Redon was volgens hemzelf het meest succesvol wanneer hij de zichtbare wereld nauwgezet kopieerde, bijvoorbeeld een kiezelsteen, een grassprietje of een hand. Uit die bezigheid voelde hij een mentale opwinding komen, de behoefte komen om te scheppen, om me te laten gaan in het weergeven van het gefantaseerde. De natuur (de werkelijkheid) is zijn bron, mijn giststof, mijn beroering. Wat hij in zijn tekeningen doet is het volgens de wetten van de waarschijnlijkheid tot leven brengen van onwaarschijnlijke wezens, door de logica van zichtbare, voor zover mogelijk, in dienst te stellen van het onzichtbare. Maar toch liet Redon zich niet plaatsen en verzette hij zich tegen iedere annexatie door stromingen en 'ismen' in kunst en wetenschap.
Jos ten Berge
Odilon Redon in het Kröller-Müller Museum
Odilon Redon (1840-1916) heette eigenlijk Betrand-Jean Redon, maar werd naar zijn moeder Odile, Odilon genoemd.
Nederland behoort, samen met België, tot de eerste landen waar Redons kunst op waardering kon rekenen. In die landen zijn belangrijke verzamelingen van zijn werk ontstaan.
Een van die verzamelingen is die van het Kröller-Müller Museum. In die collectie bevinden zich 192 werken van Redon: 8 schilderijen, 41 tekeningen in inkt, potlood, houtskool, en/of pastel, 6 etsen, 30 losse en 105 tot albums behorende lithografieën en een kamerscherm.
Nog tot en met 4 januari 2004 wordt met een presentatie extra aandacht aan Redon besteed in het Kröller-Müller Museum.
literatuur:
Jos ten Berge, in: Hommes de valeur, Odilon Redon en tijdgenoten, Kröller-Müller Museum Otterlo/Waanders Uitgevers Zwolle (2002), pp. 158-167.
Verder lezen
Op de website van het museum Boijmans van Beuningen staan stromingen in de beeldende kunst beschreven. Kijk hier voor meer informatie over het naturalisme en het impressionisme.
