Het hart staat symbool voor de liefde. Denk maar eens aan de term 'hartstocht' of aan de afbeeldingen op valentijnskaarten en bijvoorbeeld tatoeages. Ook in de kunst wordt het hart vaak gebruikt om de liefde te verbeelden.
Op de tentoonstelling Liefde uit de Hermitage, die van 12 december 2003 tot 18 april 2004 te zien is in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, is het hart natuurlijk ruimschoots vertegenwoordigd. In de begeleidende catalogus gaat Marieke de Winkel dieper in op de symbolische betekenis van het hart. Hieronder vind je een fragment van dit artikel.
 |
|
Niet alleen het hart maar ook twee in elkaar grijpende handen zijn een oude metafoor voor eendracht en liefde en dan met name tussen bruid en bruidegom. Op dit majolica bord uit de eerste helft van de 16de eeuw uit Gubbio zijn twee in elkaar grijpende rechterhanden te zien met daarboven een door een pijl doorboord hart. Bord, anoniem, Gubbio, 1500-1550, polychrome majolica, met gouddecoratie, Ø ca. 22 cm
|
[.....] waarom is juist gekozen voor het hart als liefdessymbool en niet bijvoorbeeld voor de hersenen die zoals we weten in dit verband een toch veel belangrijker rol spelen? Jacob Cats (1577-1660) schrijft immers dat de 'redelijke' liefde 'in het breyn haer woonplaetse' heeft. Buitenmatige liefde daarentegen, had volgens hem zijn zetel niet in het hart maar in de lever. Toch geldt van oudsher in meerdere culturen het hart als zetel van liefde en gevoel. In het Oude Testament wordt gesproken van het hart als de plaats waarin het menselijk geweten en het gevoel of 'het gemoed' huisde. Verder terug, in het oude Egypte, speelde het hart een belangrijke rol. Weliswaar zetelde volgens de Egyptenaren het verstand in het hart en het gevoel in de nieren, toch komt het hart veelvuldig in liefdesgedichten voor. Ook voor de Azteken, Joden, Kelten, Hindoes, Boeddhisten, Moslims en Taoïsten had het hart een religieuze of positieve betekenis.
Het is opmerkelijk dat het bekende hartsymbool zoals dat nu gangbaar is, met boven een inkeping tussen twee rondingen en onder uitlopend in een scherpe punt, eigenlijk nauwelijks overeenkomsten vertoont met het hart zoals het er in werkelijkheid uitziet. Dit vreemde verschijnsel werd onderzocht en in 1999 gepubliceerd door de medicus Pierre Vinken, die ontdekte dat deze hartvorm zich pas ontwikkelde gedurende de vroege jaren van de 14de eeuw in Italië. In de vroege middeleeuwen werd het hart (net als in de codices van de Azteken) min of meer anatomisch correct weergegeven naar afbeeldingen in de toen gangbare medische verhandelingen. Zo beeldde Giotto rond 1305 in de Arena kapel te Padua de personificatie van Caritas of Goddelijke liefde af met een hart in de vorm van een avocado, compleet met aders en een stuk aorta. Kort daarna verschijnt in de kunst de bekende hartvorm met de twee rondingen en de punt. Volgens Vinken was dit het resultaat van een fout in een anatomische tekst van de Griekse wijsgeer Aristoteles (384 - 322 voor Christus). Toen 16de-eeuwse anatomen deze dwaling hadden rechtgezet, was de gewelfde hartvorm als symbool al gevestigd en niet meer weg te denken.
In de loop van de tijd kreeg het hart een paar toevoegingen. Een populair embleem dat in de Renaissance ontstond, is het hart doorboord door een pijl. De pijl verwijst hier natuurlijk naar Cupido die de harten van mensen doorboort met een pijl voorzien van een gouden punt, om ze daardoor in liefde te laten ontvlammen. Een ander veelvoorkomend symbool is het brandend hart, dat staat voor uitzonderlijk vurige liefde en dan vooral de liefde voor en van Christus. Oorspronkelijk was dit vooral een attribuut van de personificatie van de goddelijke liefde, Caritas, maar in de loop van de tijd werden ook andere heiligen met dit attribuut in hun hand uitgerust, onder wie Augustinus, Antonius van Padua en Catharina van Siena. Pas later ontstaan het hart met drie spijkers erdoor met een doornenkroon (het Heilig Hart) en het hart met doornen gekroond dat het embleem werd van de orde van de Jezuïeten.
Marieke de Winkel
Verantwoording
Dit artikel is een citaat uit: Marieke de Winkel, 'Een teken van liefde: liefdessymboliek uit verschillende tijden', in: Liefde uit de Hemitage, catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling in de Nieuwe Kerk van 12 december 2003 tot 18 april 2004. (Amsterdam 2003).
