Passie of macht: Cleopatra en haar mannen

Kiezen of delen
In 48 v. Chr. achtervolgde Caesar zijn rivaal Pompeius helemaal naar Egypte, waar de laatste de dood vond. Egypte was toen al onder Romeinse invloed. Als het koningshuis er niet meer zou zijn, zouden de Romeinen van het land een provincie maken. Dit wilde Cleopatra voorkomen. Ze besloot haar vrouwelijke charmes in te zetten, en met succes.

Zilveren tetadrachme van Syrië-Antiochië met portret van Cleopatra. Het omschrift in Griekse letters is vertaald: koningin Cleopatra de jongere, geslagen, inv. nr. 2288, collectie Rijksmuseum Het Koninklijk Penningkabinet, Leiden

Liefde of berekening
Cleopatra kreeg een liefdesrelatie met Caesar, die thuis in Rome keurig getrouwd was, maar onderweg iets minder. De veldheer op leeftijd viel volgens sommigen voor haar charmante neus. De enige die echt iets zinnigs over deze jaren en haar neus had kunnen zeggen, was Caesar zelf. Hij heeft immers zijn oorlogsverslagen nagelaten. Hij deed het niet, en dus blijft het gissen naar de ware verhoudingen in de winter van 48 - 47 v. Chr.
In de zomer van 47 v. Chr. -Caesar was inmiddels vertrokken uit Egypte- werd de zoon van hem en Cleopatra geboren. De Egyptenaren noemden hem spottend Caesarion: kleine Caesar. Cleopatra en Caesar moeten toch wel iets voor elkaar hebben gevoeld; je moet er immers wel wat voor doen om een kind te krijgen!
Na het verblijf van Caesar in Egypte kon een tegenbezoek niet uitblijven. Cleopatra en Caesarion logeerden op het buitenverblijf van Caesar in Rome. Zowel de Romeinen als de Egyptenaren waren niet blij met het bezoek. Toen sloeg het noodlot toe. Op 15 maart 44 v. Chr. werd Caesar vermoord. Cleopatra en haar zoon vluchtten hals over kop terug naar Egypte.

Verliefd of verleid
Het was onduidelijk hoe de machtssituatie in Rome zich zou ontwikkelen. Uiteindelijk waren er twee partijen over: Caesars ervaren rechterhand Marcus Antonius en Caesars jonge adoptiefzoon Octavianus. Octavianus en Antonius verdeelden het Romeinse rijk in een oostelijk en westelijk deel. Antonius heerste formeel over het oosten. Maar beiden waren niet van plan met de helft genoegen te nemen!

Gerard de Lairesse, Het feestmaal van Cleopatra (detail), 1675 tot 1680, olieverf op doek, 74 x 95,5 cm, Rijksmuseum Amsterdam

Opnieuw maakte Cleopatra een keuze. Dit keer voor de ervaren Antonius. Bij de eerste ontmoeting in 41 v. Chr. viel Antonius, aldus de antieke Romeinse bronnen, als het spreekwoordelijke blok voor de uitgekookte Egyptische. Een jaar later werd uit deze relatie een tweeling geboren: Alexander en Cleopatra. Er volgde nog een derde kind: Ptolemaeus. Pikant detail is dat Antonius thuis ook al getrouwd was. Nadat hij weduwnaar was geworden hertrouwde hij niet met Cleopatra, maar met Octavia, de zus van zijn tegenstander Octavianus! Uiteindelijk liet hij haar in de steek voor Cleopatra. Daarbij onderschatte hij echter de alsmaar groter wordende woede en macht van Octavianus, de latere keizer Augustus.

Verraden en verloren
Octavianus maakte handig gebruik van de Cleopatra-verslaving van zijn tegenstander. Stap voor stap veroverde hij het oosten. In 30 v. Chr. arriveerde hij persoonlijk aan de grens van Egypte.
Geschiedschrijvers vertellen over de twijfel tussen beide partners. Cleopatra sloot zich met haar kostbaarheden op in haar mausoleum en liet aan Antonius de boodschap brengen dat ze dood was. Cleopatra had gehoopt daarna Octavianus om haar vingers te winden. Antonius liet zich wel in zijn zwaard vallen, maar stierf niet meteen. Toen Cleopatra dat hoorde, liet ze hem ijllings naar haar toe brengen en wist hem in het mausoleum te takelen, waar hij in haar armen stierf.

Omgeving van Jan van Scorel, De stervende Cleopatra (detail), 1520 tot 1525, olieverf op paneel, 36 x 61 cm, Rijksmuseum Amsterdam

Octavianus nam haar gevangen en wilde haar levend meevoeren in zijn triomftocht in Rome. Ze mocht daarom geen zelfmoord plegen. Cleopatra deed alsof zij zich gewonnen gaf en met hem mee zou gaan naar Rome. Tijdens een laatste maaltijd liet ze Octavianus een boodschap brengen. Ze vroeg hem om haar naast Antonius te begraven. Octavianus besefte dat hij te laat was. Zijn soldaten vonden haar, uitgedost als koningin, dood op een rustbed. Niemand weet precies hoe ze het deed. De beet van een cobra, snel en pijnloos, was een optie. Of was het een giftige haarpin? Twintig eeuwen later is het mysterie nog altijd niet opgelost. Maar een ding is duidelijk. Ook dit was typisch Cleopatra: ze maakte haar eigen keuzes en zou dat tot het bittere einde toe volhouden.

Monique Ras