Schilderijen vertellen vaak meer dan je op het eerste gezicht zou zeggen, ook over de liefde. Kijk mee en lees De Liefdesbrief van Johannes Vermeer.
|
|
| Johannes Vermeer (1632-1675), De Liefdesbrief, ca. 1669-70 (collectie Rijksmuseum Amsterdam) |
Vroeger, zo tot 1970, heette dit schilderij in de catalogus van het Rijksmuseum De brief. Want dat was wat je zag: een vrouw krijgt een brief aangereikt door haar dienstmeisje. Totdat men ontdekte dat de voorwerpen op het schilderij - bladmuziek, stoffer, sloffen, muziekinstrument, schilderijen - niet zomaar waren afgebeeld maar een betekenis hadden. Om te begrijpen wat die betekenis is, moet je de 17de-eeuwse literatuur kennen en vooral de emblemataboeken, die toen veel gelezen werden. Emblemata zijn afbeeldingen met boven aan een woord of een paar woorden (het motto) en onder het plaatje een verklaring, vaak in dichtvorm. Veel van die emblemata gaan over liefde en seks, want daarin was ook een 17de-eeuwer zeer geďnteresseerd. En ze hielden daarbij van beeldspraak die weinig aan de verbeelding overliet. Die beeldspraken, zo weten we nu, komen ook vaak op schilderijen voor die er op het eerste gezicht uitzien als gewoon een alledaags huiselijk tafereel.
Een veelgebruikt symbool voor het hebben van seks is bijvoorbeeld een slof of een kous met een voet die daarin glijdt. Een 17de-eeuwer die op een schilderij een slof zag afgebeeld wist meteen: hier zou het wel eens om liefde of seks kunnen gaan. Muziekinstrumenten en bladmuziek waren ook een verwijzing naar liefde, ze duiden op de harmonie die bij muziek maken čn bij liefde nodig is.
De stoffer op het schilderij, de mand met naaiwerk en het kantkloskussen dat op de grond ligt zouden kunnen betekenen dat de vrouw de deugdzame taken van de huisvrouw heeft verruild voor andere, lichtzinniger, bezigheden.
De brief die de vrouw krijgt is een brief van haar minnaar, zoveel is wel duidelijk. Maar er is nog meer te ontdekken. Dankzij het schilderij achter de vrouw is ook bekend wat de strekking van de brief is. Het is een schilderij met een schip erop. Schepen en de zee waren een veelgebruikte beeldspraak voor de liefde, niet voor niets hebben wij het nog steeds over de huwelijksboot. Maar: op het schilderij is voor het schip slecht weer op komst, dreigende wolken pakken zich samen en het schip helt al over van de opkomende wind. Alle reden om aan te nemen dat de brief die de vrouw krijgt slecht nieuws bevat, het bericht dat de minnaar er genoeg van heeft en het uitmaakt. Is daarom op het andere schilderij een wandelaar te zien die wegloopt?
Op het embleem Al syt ghy vert, noyt uyt het Hert staat een man, de minnaar, op de boeg van een schip en achteraan, bij het roer zit Cupido. In het tekstje dat het embleem uitlegt wordt de zee met de liefde vergeleken en het schip met de minnaar.
Annemarie Vels Heijn
Meer informatie
De Liefdesbrief van Vermeer is tot 31 december te zien op de tentoonstelling Love Letters in de National Gallery of Ireland in Dublin. Daarna verhuist de tentoonstelling naar Amerika. De tentoonstelling gaat over brievenschrijven en lezen als onderwerp voor schilderkunst.
Meer over Vermeer en de Liefdesbrief op de website van het Rijksmuseum.
Als je meer wilt weten over emblemata lees dan ook het artikel Mores leren.
