Zoeken naar cultuur in Nederland
 
  Reis door cultuur in Nederland
 
  over cultuurwijs abonneer
 
home
terug
opnieuw zoeken
opnieuw zoeken

Knoop voor geliefde

Een kapitaalkrachtige huwelijkskandidaat is aantrekkelijker dan een arme. Dat wisten ze eeuwen geleden in Friesland ook al. 

Als een jongeman in Friesland een meisje een huwelijksaanzoek wilde doen, dan gaf hij haar geld, geknoopt in een doek. Trok ze de knoop aan dan was het antwoord ja, gaf ze doek en geld terug, dan was het aanzoek afgewezen.
Die doek werd een knottedoek genoemd. (Fries lijkt vaak op Engels, knot is ook daar knoop). In later tijd werd de doek vervangen door een mooi geborduurd zakje en nog later door een klein zilveren kistje of doosje. Van die knottekistjes of doosjes zijn er in de 17de en 18de eeuw heel wat gemaakt, vooral door Friese zilversmeden. Ze zijn versierd met  toepasselijke afbeeldingen: portretten van een man en een vrouw, een brandend hart, ineengestrengelde handen, vrijende paartjes of bekende liefdesverhalen uit de bijbel of de mythologie. Meestal staat er ook nog een mooie tekst op.

Zilveren Knottekistje, gemaakt door de de Bolswardse zilversmid Frans Baardt, 1650,  8,8 x 7,3 x 5,3 cm., Fries Museum, Leeuwarden

Duur, duurder, duurst
Wie zoveel geld besteedde aan een huwelijksaanzoek, moest wel zeker zijn van zijn zaak. Een knottedoek of zakje kun je nog afwijzen, maar bij een zilveren doosje of kistje was dat niet aan de orde. Eete Gosses die dit kistje in 1650 aan zijn beminde gaf liet op de bodem graveren (vrij vertaald):
Zilveren knottedoosje, ca. 1650, diameter 5 cm., Fries Museum, Leeuwarden
hé daar, jonkvrouw die ik bemin, hierin zit mijn trouw, mijn hart en zin, met daarnaast zijn initialen en de datum 1650.  De familie was kennelijk zuinig want 35 jaar later, gebruikte zoonlief, voor het gemak Gosse Eetes geheten, het kistje nog een keer. Ook zijn initialen staan in de bodem gegraveerd.

Er waren ook ronde doosjes, daar paste een stapeltje munten goed in. Op dit doosje staat een rijk gekleed paar. De man geeft de vrouw een brandend hart, een veelgebruikt symbool in de huwelijkssymboliek. Op de rand staat de tekst Myn Lief Onfangt Myn Brandent Hert.

Gouden huwelijkspenning voor het huwelijk van Jan Glimmer, met op de ene zijde een afbeelding van de Bruiloft te Kana (links) en op de andere zijde het huwelijk zelf,  anoniem, 1682, doorsnede 55 mm, collectie Rijksmuseum Koninklijk Penningkabinet

Sommige huwelijksaanzoekers gingen zelfs nog verder en lieten speciaal penningen maken om in hun knottekistje te doen. Op de gouden penning die Jan Glimmer in 1682 aan zijn beminde Johanna Corver gaf is de bruiloft in Kana afgebeeld, een gebeurtenis uit de bijbel. Op die bruiloft verrichtte Jezus zijn eerste wonder: toen de wijn op was veranderde hij zes vaten water in wijn. De tekst op de penning gaat over Jezus die droefheyds watren kan veranderen in vreughdewyn

Annemarie Vels Heijn



 
Instelling:
Digitaal Erfgoed Nederland
 
Publicatiedatum:
8 januari 2004