Vader Gerard had in zijn jonge jaren kunstenaarsaspiraties gehad, hij was zelfs naar Italië geweest. Maar toen zijn eerste vrouw stierf en hem met twee kinderen achterliet, koos hij een degelijk beroep: ontvanger der belastingen.
Al gauw bleek dat zijn zoons het talent van hun vader geërfd hadden. De oudste, Gerard, kon al op 7-jarige leeftijd tekenen als een volwassene en zou uiteindelijk een bekend schilder worden. Zijn portretten behoren tot de mooiste schilderijen uit de 17de eeuw, samen met zijn taferelen uit het dagelijks leven: briefschrijvende vrouwen, vrouwen voor een spiegel, militairen met hun geliefde. Ook de zoons uit het derde huwelijk, Harmen en Mozes, tekenden als jongetjes al heel verdienstelijk.
 |
| Gesina ter Borch, Hanengevecht in de Sassenstraat in Zwolle, 1655, waterverftekening op blz. 39 van haar Kunstboek, Rijksmuseum Amsterdam |
Trots bewaard
Dat we dat weten komt omdat vader Ter Borch, trots, die tekeningetjes van zijn zoons bewaarde en er keurig de naam van de maker op schreef. Later werd die taak overgenomen door zijn dochter Gesina. Ook zij kon leuk tekenen, maar daar had vader minder aandacht voor: schilderen was géén vak voor meisjes.
Dus bewaarde Gesina haar tekeningen maar zelf. Het waren vooral kleurige waterverfschilderingen, met onderwerpen als elegant geklede mannen en vrouwen in een interieur, op reis in een koets of op het ijs. Soms was ze ambitieuzer. Zo schilderde ze een allegorie op de schilderkunst die de dood overwint, met een schilderes achter een ezel bij wie de mond gesnoerd is en die de Tijd vertrapt. Maar ook die voorstelling is weer geschilderd in de innemende stijl die haar kenmerk was, met veel oog voor detail.
 |
| Gesina ter Borch, Waterverftekening in haar Plakboek, met daarop haar broer Mozes die zojuist dienst heeft genomen op de Nederlandse oorlogsvloot, 1664, Rijksmuseum Amsterdam |
Rampspoed
Toen Mozes in 1664 in dienst ging om tegen de Engelsen te vechten het tekenen had hij er aan gegeven - vreesde Gesina het ergste: ze tekende een elegant geklede Mozes aan de kust, die door een monster wordt meegetrokken. Op de voorgrond is veelbetekenend een muis bij een muizenval afgebeeld.
Haar vrees werd bewaarheid: Mozes sneuvelde. Weer maakte ze een tekening, nu met een brandende vloot op de achtergrond en een skelet dat in een roeiboot wegvaart. Broer Gerard maakte van hetzelfde onderwerp een schilderij.
Broer Harmen koos uiteindelijk niet voor het schildersvak, hij volgde zijn vader op als belastingontvanger.
Familiestukken
Gesina's schets- en plakboeken zijn eeuwenlang in het bezit van de familie gebleven, vererfd van generatie op generatie. Uiteindelijk, in 1886, kocht het Rijksprentenkabinet in Amsterdam ze op een veiling.
Uit de tekeningen van de Ter Borchs komt het beeld naar voren van een vrolijk, aan elkaar verknocht gezin waar behalve getekend en geschilderd ook werd gemusiceerd en waar gedichten werden gemaakt en voorgelezen. Bij het tekenen en schilderen gebruikten de familieleden elkaar als model: op Gerards schilderijen, nu in de belangrijkste musea ter wereld, staan vaak jonge meisjes en jongens met lieve, wat bolle gezichten en een puntneus, onmiskenbaar Ter Borchjes.
Annemarie Vels Heijn
