In het begin van de 20ste eeuw hoefden arbeiders steeds minder lang te werken. Ze kregen tijd om te sporten en richtten eigen sportclubs op.
 |
|
Poster Nederlandse Arbeiderssportbond, ontwerp Nico Schrier, 1933. Collectie IISG
|
Eigen sportclubs voor arbeiders
Om te sporten heb je vrije tijd nodig. Aan het begin van de 20ste eeuw richtten arbeiders organisaties op die de omstandigheden op het werk probeerden te verbeteren. Deze vakbonden kregen het voor elkaar dat arbeiders niet meer 10 tot 12 uur hoefden te werken, maar acht. Dus hielden ze tijd over, om te sporten bijvoorbeeld.
Sommige arbeiders sloten zich aan bij bestaande sportclubs, zoals voetbalclub Feijenoord. Dit was een typische arbeidersclub, maar niet aangesloten bij de arbeidersbeweging. Anderen vonden dat je binnen die arbeidersbeweging ook sportactiviteiten moest organiseren. Dan kreeg je geen verkeerde normen en waarden mee. Zo werd in 1926 de Nederlandsche Arbeiders Sportbond (NASB) opgericht, die op zijn hoogtepunt 25.000 leden telde. Andere landen in Europa hadden al langer zo'n bond.
Geen gouden medaille
Wat was zo anders aan sport bij de arbeidersclubs? Allereerst was een eigen sportclub natuurlijk bedoeld om arbeiders een beetje op te voeden met de arbeidersidealen als solidariteit, vrede en bestrijding van het kapitalisme.
Daarnaast had de NASB ook ideeën over het sporten zelf. Het ging er vooral om dat je samen bezig was en niet speciaal om te winnen. De Arbeiders Sportbond publiceerde geen lijsten met de stand, reikte geen medailles uit en was tegen records en sporthelden. Alcohol was de vijand van de sport. Bij veel arbeiderssportverenigingen was het dan ook niet de bedoeling na afloop een biertje te drinken.
 |
|
De meisjesgymnastiekclub van de SDAP Den Haag, foto M. van Dijk, ca. 1916. Collectie IISG
|
Mannen en vrouwen samen
Teamsporten pasten natuurlijk het beste bij de idealen van solidariteit. Dus waren voetbal, handbal en korfbal populair. Dit waren natuurlijk niet exclusief arbeiderssporten. Bij korfbal kwam daar nog bij dat mannen en vrouwen samen speelden.
De populairste sporten waren zwemmen (Vereniging de Watervrienden) en gymnastiek/turnen. Vrouwen werden gestimuleerd mee te zwemmen, al was men bang voor bloot. Daarom werden vrouwen in sommige plaatsen zodra ze uit het water kwamen meteen in een regenjas gewikkeld.
 |
|
Demonstratie voor de wereldvrede van deelnemers aan de Arbeiders Olympiade. Wenen, 1931. Collectie IISG
|
Winnen niet belangrijk
Een hoogtepunt van sporten met buitenlandse kameraden waren de Olympische Spelen voor arbeiders, de Arbeidersolympiades. Tienduizenden arbeiders kwamen in 1931 bijeen in Wenen en in 1937 in Antwerpen. Ook hier ging het vooral om het gevoel van gezamenlijk sporten en niet om de medaille. Bij de wedstrijden klonken niet de nationale volksliederen, maar 'De Internationale', het socialistische strijdlied.
Toen de Russen tijdens de olympiade in 1937 extra spelers lieten komen om de voetbalfinale te kunnen winnen, was afkeuring te horen.
Toch maar een biertje
In de praktijk bleek het echter lastig om zich te onderscheiden van burgersportclubs, die vaak op hoger niveau sportten en beter materiaal hadden. Daar kwam nog bij dat de arbeidersclubs soms erg ver moesten reizen om tegen een andere arbeidersclub te kunnen spelen.
Na de Tweede Wereldoorlog kreeg het idee van broederschap een klap. De Arbeiders Sportbond, die zich in 1941 had opgeheven, kwam niet meer in oude vorm terug. Misschien waren de verschillen tussen arbeiders en anderen toch niet zo groot, en ging het hun nu ook gewoon om te winnen en een biertje na de wedstrijd...
Eric de Ruijter
Literatuur
H. Dona, Sport en socialisme. De geschiedenis van de Nederlandse Arbeiderssportbond 1926-1941, Amsterdam, 1981
Jaarverslagen NASB en tijdschrift Arbeiderssport bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG)
Archieven NASB en H. Stapel bij het IISG
Internet
Op de website van het IISG (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) is meer informatie te vinden over de Arbeidersolympiades in 1925, 1931 en 1937.
