De ontdekking van het perspectief is een van de belangrijkste vondsten binnen de (westerse) beeldende kunst geweest. Het heeft eeuwenlang, zelfs tot nu toe, een erg grote invloed gehad op hoe een schilderij eruit diende te zien.
"Het lijkt net echt"
In 1415 ontwikkelde de Florentijnse architect Brunelleschi een methode om afbeeldingen te kunnen maken die er 'echt' uitzien. Deze methode waarin alles ruimtelijk klopt heet het lineair perspectief.
Het leverde levensechte beelden op waarin de illusie van het afgebeelde tastbaar leek. Tot die tijd was dit niet mogelijk en werden gebouwen en mensen willekeurig en vanuit verschillende gezichtspunten op een afbeelding neergezet. Je kon taferelen van onderen, van boven en van opzij in één afbeelding afgebeeld zien. Dit is duidelijk te zien op de fresco van Ambrogio Lorenzetti uit 1339, waarbij het net lijkt alsof je van links naar rechts mee moet lopen met het beeld om het qua perspectief te laten kloppen.
De ontdekking van Brunelleschi had gigantische consequenties. Het leverde erg nauwkeurige en nauwgezette beelden op. Zo precies dat je nu nog van vergane gebouwen en steden die ooit op oude schilderijen zijn afgebeeld, de plattegrond kan reconstrueren.
Met deze levensechtheid hebben we nu nog steeds te maken. "Het lijkt net echt" is een opmerking die je nog vaak hoort als commentaar op een schilderij.
|
|
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegorie van de vrede, 'Il buon governo', detail fresco Palazzo Pubblico, Siena, 1339
|
Groot bezwaar
|
|
|
Meester van de Biliam, De heilige Eligius in zijn atelier, ca. 1450 (detail)
Collectie Rijksmuseum Amsterdam
Op dit schilderij staan taferelen van voor, van boven en van opzij afgebeeld
|
|
|
Pieter Janz. Saenredam, Interierur van de Sint-Odulphuskerk te Assendelft, 1649
Collectie Rijksmuseum Amsterdam
Saenredam maakte juist gebruik van het lineair perspectief
|
Maar aan de methode van Brunelleschi kleefde een heel groot bezwaar. Er kon maar vanuit één standpunt een afbeelding worden gemaakt. Alsof het schilderij een statisch venster is dat vóór de voorstelling hangt.
Naast de grote winst van de levensechtheid leverde het dus ook een grote beperking op. Kunstenaars waren daar destijds al niet tevreden mee en verzonnen trucs om eronderuit te komen. Zij namen geen genoegen met de beperkende gevolgen van het lineaire perspectief en wezen het bewust af.
Voor het maken van een geslaagde afbeelding was de levensechtheid niet het enige criterium. Wat kunstenaars wilden afbeelden ging soms beter vanuit verschillende gezichtspunten of zelfs zonder gebruik te maken van perspectief. Het slechts af kunnen beelden vanuit één gezichtspunt vóór het doek voldeed soms niet.
Verdwijnpunten
In de beeldende kunst is perspectief sindsdien een onderwerp geweest waar bijna alle kunstenaars mee te maken hebben gehad en dat zij bewust omhelst of verworpen hebben.
Misschien loop je daar ook tegenaan wanneer je zelf tekent of schildert. Het is geweldig om de effecten van het lineair perspectief - met een verdwijnpunt en een horizon - te oefenen. De voorwerpen op je tekening of schilderij komen in verband met elkaar te staan. De voorwerpen kloppen, de ruimtes kloppen en de voorwerpen kloppen in de ruimte. Maar misschien kom je er dan ook achter dat het zijn beperkingen heeft.
Jack Segbars
)
)