De verwoeste stad

De Russisch-Franse beeldhouwer Ossip Zadkine was in 1947 op bezoek in Deurne bij zijn Nederlandse vriend de arts-schilder Henk Wiegersma. Tijdens dat verblijf reed Zadkine met de trein door het na-oorlogse Rotterdam. De grote lege ruimte van het nog steeds gehavende hart van de stad, dat in mei 1940 door de Duitsers was gebombardeerd, maakte diepe indruk op hem: Ik zag een stad zonder hart. Ik zag een krater in het lichaam van een stad [...] Van het station af strekte zich een onmetelijke woestenij uit, zover de blik reikte. [...] Het was alsof mij een film ontrold werd, een verbijsterende film over de morgen na de ramp die mijn eigen nood van die zes jaren mij had doen vergeten. Een zwart geblakerde en opengescheurde kerk rees daar

omhoog als de kies van een voorhistorisch dier, door een vulkaan uitgespuwd.  Nog dat zelfde jaar, terug in Parijs, maakte hij een 1.20 meter hoge kleisculptuur getiteld Verwoeste stad. Dit beeld ging echter tijdens het retourtransport na een expositie in Berlijn verloren. Maar de herinnering aan het verwoeste Rotterdam bleef hem achtervolgen. In 1948 exposeerde hij in het Stedelijk Museum te Amsterdam een nieuwe gipsen versie van een gedeformeerd lichaam dat zich met een afwerend (?), smartelijk gebaar opricht naar de hemel, in een uitdrukking van angst en woede. In 1949/50 werd het in Museum Boymans geëxposeerd. en het was de directeur van het warenhuis de Bijenkorf die besloot om een nog grotere versie in brons aan de stad Rotterdam te schenken. Tijdens de wederopbouw in 1956 kreeg 'het beeld zonder hart' een plaats in het nieuwe centrum bij de Leuvehaven. De reacties waren verdeeld: te macaber om nog mooi te kunnen zijn [...] een in hysterische razernij verminkt menselijk lichaam [...] moet mijn stad verlamd worden door deze 6 meter hoge bezetene? (de directeur gemeentewerken in 1950). Positiever klonk: dit beeld deed een groot deel van de bevolking zijn vooroordeel tegen de moderne kunst opgeven, nog nooit heeft een openbaar monument zoo'n sterke invloed uitgeoefend (A.M. Hammacher).  Als een Phoenix rijst het expressieve monumentale lichaam op, met de zware gebogen maar krachtige benen, de gedraaide tors met een gat op de plaats van het hart, de uitgestrekte armen en handen met gespreide vingers ten hemel gericht en opengesperde mond die een luide kreet of klacht doet vermoeden