|
 |
|
 |
|
Het doktersbezoek
Een jonge vrouw ligt ziek in bed. Een dokter schrijft een recept uit, terwijl een oude vrouw hem lachend aankijkt. Naast haar staat een jongetje met een klisteerspuit (voor darmspoeling) in de hand. Naast het bed hangt een schilderij met een klassieke liefdesscène van Venus en Adonis. Boven de tussendeur is een cupidobeeldje met pijl en boog. Rechts op de voorgrond ligt een briefje met de tekst: 'Hier baet geen medesijn, want het is minnepijn'.
 |
| Jan Steen, Het doktersbezoek, ca. 1665, olieverf op paneel, 61 x 49,5 cm, Museum Boijmans van Beuningen |
Jan Steen was een van de eerste schilders die 'Het doktersbezoek' als genremotief in beeld bracht. Hierbij is de patiënt steevast een vrouw die niet echt ziek is maar lijdt - of doet alsof ze lijdt - aan minnepijn of zwanger is. Zowel het voelen van de pols als het bekijken van de urine was in de 17de eeuw gangbare methoden om minnepijn dan wel zwangerschap te diagnostiseren. Op het toneel werd het voelen van de pols alleen bij minnepijn gebruikt en het onderzoek van de urine bij zowel zwangerschap als liefdespijn. Het ziektebeeld van 'minnepijn' konden alleen, volgens medische bronnen van toen, jonge vrouwen, weduwen en onvruchtbare getrouwde vrouwen krijgen. Minnepijn werd veroorzaakt door het hevige (seksuele) verlangen naar een man en veroorzaakte diverse symptomen, onder andere een verkramping van de baarmoeder, die dagenlang kon aanhouden. Toepassing van pharmaceutische lavementen met de zogenoemde vrouwenspuit, matig slapen en enige zelfdiscipline met behulp van de Bijbel zouden de symptomen bestrijden. Medische bronnen bevelen echter vooral de 'bijslaap' of wel de seksuele gemeenschap aan, als het meest zekere en werkzame middel tegen minnepijn. Volgens de regels van die tijd kwam dat in de praktijk neer op een huwelijk. In de 17de eeuw werden populaire kluchten over dit onderwerp als komische drama's opgevoerd.
Bij de schilderijen van Jan Steen is er op gewezen dat de dokter veelvuldig in kledij gehuld is die in de 17de eeuw niet meer werd gedragen. Steen ontleende zijn dokter aan de 'dottore' van de Commedia dell'Arte. Deze toneelfiguur, die in de 17de eeuw ook in Holland opgang maakte, was het prototype van de charlatan en de geldwolf en het onderwerp van spotlust. In veel 17de-eeuwse Nederlandse toneelstukken, waarin sprake is van minnepijn, is een vaste opbouw waarneembaar: een dochter wil tegen de zin van haar vader met een bepaalde man trouwen. Daarop bedenkt zij, vaak met haar dienstmeid, een plan. Zij wendt een ziekte voor waarop een dokter wordt gehaald, die in werkelijkheid de (verklede) geliefde van de dochter is. De dokter krijgt toestemming om de dochter alleen in haar kamer te onderzoeken. Na het 'onderzoek' maakt de minnaar zich aan de vader bekend, waarop deze wel gedwongen is het huwelijk te aanvaarden.
|
|
|
|
