Monsters in Meermanno

Het Museum Meermanno in Den Haag heeft een grote verzameling middeleeuwse boeken. Sommige van deze manuscripten worden bevolkt door bijzondere monsters en fantasiewezens. 

Afb. 1 Le Roman de la Rose

Afb. 2 Half dier half mens.

Afb. 3 Een draak verslindt een duif

Afb. 4 Een man die zo behaard is al een aap, en met een vissenstaart.

Afb. 5 Een (zee)meermin.

Afb. 6 Een krokodil die bezig is een mens op te eten.

In de marge
De Roman van de Roos, een boek uit de 14de eeuw, is een van de vele middeleeuwse handgeschreven boeken uit Museum Meermanno. Zodra je het open slaat op de eerste bladzijde zie je meteen een miniatuur vol kleuren (afbeelding 1). Als je de bladzijde beter bekijkt merk je kleine eekhoorntjes op aan de randen. Waarschijnlijk zijn ze er door de tekenaar even snel tussendoor getekend.
Verder kijkend, zie je nog meer. Bijvoorbeeld een draak die voortkomt uit lijntjes, links aan de pagina. Het eekhoorntje is echt, maar die draak is verzonnen. Dat zie je wel vaker in middeleeuwse handschriften: verzonnen figuren ergens op een bladzijde. Zo zie je op afbeelding 2 wezens die half mens en half dier zijn.

Het onbekende
Bestonden die monsters en fantasiewezens dan niet in de Middeleeuwen? Jawel. Tenminste voor de middeleeuwers wel. De leefwereld was toen veel kleiner en grote gebieden waren nog onbekend. Het is een beetje te vergelijken met hoe wij nu tegen ruimtewezens aankijken.
In de middeleeuwen leefden mensen in een onzekere wereld. Het onbekende lag om de hoek en dat was soms angstaanjagend. Er waren verhalen van zeelui, die de meest verschrikkelijke zeemonsters hadden gezien. Ook andere reizigers kwamen thuis met verhalen over vreemde volkeren en dieren.

Halfwezens
Er bestonden zelfs  boeken over die wezens, waarbij de lezer er van verzekerd werd dat deze monsters echt bestonden. Zo heeft Museum Meermanno een bestiarium, een dierenboek. In dat boek wordt vol kleur vertelt over bijvoorbeeld draken (afbeelding 3).
Ook staan er halfwezens in zoals een manaap (afbeelding 4) met vissenstaart! Die halfwezens kom je vaker tegen (zie afbeelding 2). Een bekend soort was bijvoorbeeld de 'sirene', een (zee)meermin (afbeelding 5). Sommige dieren waren niet geheel uit de lucht gegrepen, zoals de mensenetende krokodil van afbeelding 6.

Slimme monsters
Opvallend aan de beschrijvingen is dat de wezens niet alleen beschreven worden. Er werd ook voor gewaarschuwd. De adem van een beer was bijvoorbeeld giftig en een hyena kon je hypnotiseren door je drie maal aan te kijken .
De monsters waren niet dom. Om een draak te bezweren kon je een drakenbezweerder inhuren. Als een draak dat door had drukte hij één oor op de grond en stak zijn staart in zn andere oor. Zo kon hij de bezwerende klanken niet horen (afbeelding 7).

Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de wondere wereld, vol monsters en fantasiewezens, waarin de middeleeuwer leefde. Gelukkig zijn de boeken er nog die ons vertellen over deze fantastische figuren.

Peter Paalvast

1. Le Roman de la Rose, Guillaume de Lorris and Jean de Meun, Museum Meermanno, hs. 10 B 29, Frankrijk (Parijs?), ca. 1350-1375
2. Detail uit de Grand Bible Hisoriale Complétée, Museum Meermanno, hs 10 B 23, fol. 467 r., Parijs, 1371 1372
3. Bestiarium, Museum Meermanno, hs 10 B 25, fol. 38 v., West-Frankrijk, ca. 1450
4. Bestiarium, Museum Meermanno, hs 10 B 25, fol. 9 r., West-Frankrijk, ca. 1450
5. Bestiarium. Museum Meermanno, hs 10 B 25, fol. 32 v., West-Frankrijk, ca. 1450
6. Bestiarium, Museum Meermanno, hs 10 B 25, fol. 12 v., West-Frankrijk, ca. 1450
7. Bestiarium, Museum Meermanno, hs 10 B 25, fol. 41., West-Frankrijk, ca. 1450