Nagele, gelegen in de Noordoostpolder, is een opmerkelijk dorp. Wanneer je er voor de eerste keer komt, word je getroffen door de ruime opzet. In het midden ligt een enorm groen grasveld dat dienst doet als centrum. Huizen, kerken en scholen zijn gelijkmatig verspreid over het dorp. Het dorp bestaat voornamelijk uit het niet-gebouwde: ruimte.
Overzichtelijk dorpsplan
 |
|
Kaart met verkaveling van de Noordoostpolder, 1946-1948. Nederlands Architectuurinstituut, archief Van Eesteren
De hoofdstad van de Noordoostpolder Emmeloord ligt in het midden. Er omheen ligt een krans van dorpen. Nagele ligt in de linker beneden hoek.
|
|
|
 |
|
Architectengroep De 8 en Opbouw, A. van Eyck, definitief stedenbouwkundig ontwerp van Nagele, 1954. Nederlands Architectuurinstituut, archief Van Eesteren
Volgens dit stedenbouwkundig ontwerp is Nagele op hoofdlijnen gebouwd. Goed zichtbaar is de bosgordel die het dorp omringt en het open middengebied.
|
Het ontwerp en de bouw van Nagele hebben bijna twintig jaar in beslag genomen (1946-1964). In deze periode hebben ruim dertig architecten met veel overgave en idealisme ontwerpen voor Nagele gemaakt. De architecten, waaronder de wereldberoemde Gerrit Rietveld en Cornelis van Eesteren, koesterden grootse ideeën voor een klein landarbeiders dorp van slechts driehonderd huizen. Ze wilden een overzichtelijk dorp maken, modern en functioneel zonder oubollige nostalgie. Om deze reden is het dorp systematisch en ruim opgebouwd en zijn er huizen gebouwd met platte daken. Ook maakten de architecten onderscheid tussen de vier hoofdfuncties van het dorp: wonen, werken, verkeer en recreatie. Deze functies zijn in het dorp zoveel mogelijk van elkaar gescheiden en hebben elk een duidelijk plek in het dorp gekregen. Door de systematische opzet en het gebruik van platte daken was het dorp in die tijd zeer modern. Het week af van de traditionele dorpen met een wirwar aan straatjes en huizen met schuine daken.
Dorp met een binnenruimte
Twee in het oog springende kenmerken van Nagele zijn de bosgordel die het dorp omgeeft en de enorme groene ruimte in het centrum. De bosgordel omsluit het dorp en creëert een kleinere intieme ruimte binnen de immense ruimte van de omringende polder. De ontwerpers poogden hiermee compensatie te bieden voor het weidse, rationele en onpersoonlijke landschap van de polder. De inrichting van dit polderlandschap stond in het teken van de gemechaniseerde landbouw en was hierdoor volledig ongeschikt voor recreatieve activiteiten als slenteren in het landschap zonder vooropgezet doel. De ontwerpers wilden in Nagele de afwezigheid van wandelpaden in de polder goed maken. Ze creëerden een binnenruimte met wandelpaden om impulsief te slenteren en te wandelen. Hier konden bewoners leven en wonen in een omgeving die daarop was aangepast.
 |
Winkelcentrum in Nagele, opname uit 1965
Nederlands Architectuurinstituut, archief Oudejans
|
Stedelijk stadshart
De ontwerpers wilden in Nagele een stedelijke stadshart realiseren. Dit was in tegenstelling met wat gebruikelijk was bij landarbeiderdorpen, waar winkels en voorzieningen voor cultuur en sport afwezig waren. Nagele kreeg deze voorzieningen juist wel omdat de ontwerpers dachten dat deze voorzieningen de eigenwaarde en het zelfrespect van de dorpsbewoners zouden verhogen. Om deze reden is het centrum van Nagele vormgegeven als een stedelijke gemeenschap, met een dorpshuis annex gymnastiekzaal, winkels, scholen en kerken.
Ellen Smit
Leestips
Hemel, Z., V. van Rossem, Nagele een collectief ontwerp 1947-1957, Nederlands Documentatiecentrum voor de Bouwkunst, Amsterdam, 1984
Wal. C. van der, In praise of common sense. Planning the ordinary. A physical planning history of the new towns in the IJsselmeerpolders, Rotterdam, 1997
Internet
Nagele heeft een website waar je bijvoorbeeld meer afbeeldingen kan vinden.
