Projectpakket De Gouden Eeuw
In de 17de eeuw schilderden kunstenaars op paneel of op doek. Een paneel was meestal gemaakt van een plank eikehout. Het doek was een stuk linnen, dat werd gespannen op een houten raam, het spieraam. Het paneel of het doek werd eerst bestreken met een dun laagje lijm en dan geplamuurd. Die plamuurlaag wordt 'grond' genoemd, een mengsel van krijt, lijm en loodwit. Loodwit is een witte kleurstof gemaakt uit lood.
De grond werd geschuurd, zodat hierop geschilderd kon worden. Soms begon de kunstenaar met een schets om het schilderij daarna uit te werken met olieverf. De schilder bracht dunne laagjes olieverf over elkaar heen aan. Na het drogen van de verf, wat soms wel enkele maanden duurde, werd het kunstwerk gevernist. Vernis is een mengsel van hars en olie, dat wordt gebruikt om het schilderij mooi te laten glanzen en om de verflaag te beschermen. ^
Het maken van verf
In de 17de eeuw bestonden er nog geen kant-en-klare verven. De schilder moest zijn verf zelf maken. De verfstof was in poedervorm te koop bij de apotheek. De poeder werd fijngewreven en vermengd met snel drogende olie, bijvoorbeeld papaverolie of lijnolie, gemaakt van vlaszaad. Op deze manier maakte de schilder zelf zijn verf. Hij kon steeds maar kleine hoeveelheden voorbereiden, want anders droogde de verf uit. Als gereedschap had de schilder natuurlijk penselen, een palet, een paletmes om de kleuren op het palet te mengen en een paletstok, een stok met een zacht kussentje aan één kant dat de schilder kon gebruiken om zijn hand te steunen bij het schilderen.
In de 17de eeuw bestonden nog maar weinig verschillende kleuren verf. Hieronder staat een lijstje met de kleuren en de grondstoffen die daarvoor werden gebruikt.
| Kleur |
Naam |
Grondstof |
| wit |
loodwit |
lood |
| zwart |
koolzwart |
verkoold hout |
| blauw |
ultramarijn |
halfedelsteen lapis lazuli |
|
|
azuriet |
mineraal |
|
|
smalt |
gemalen blauwgekleurd glas |
|
|
indigo
|
kleurstof uit Azië
|
| rood |
rode oker
|
rode aardsoort |
|
|
karmijn
|
|
|
|
vermiljoen
|
|
| groen |
malachiet
|
mineraal |
| groen |
groene aarde
|
|
| geel |
okers/ombers |
diverse kleisoorten |
| bruin |
okers/ombers |
diverse kleisoorten |
^
Kleuren veranderen door de eeuwen heen
 |
Johannes Vermeer
Brieflezende vrouw
Rijksmuseum, Amsterdam |
In de loop der tijd kunnen verfkleuren veranderen. Johannes Vermeer is bijvoorbeeld beroemd om de kleuren die hij gebruikte. Toch zien sommige van zijn werken er tegenwoordig anders uit dan toen hij ze schilderde. Sommige kleuren groen maakte Vermeer door geel met blauw te mengen. Hiervoor gebruikte hij het gele pigment schietgeel. In de loop der tijd verdwijnt deze kleurstof en wat dan nog overblijft is de andere helft van het groen-mengsel, het blauw. Dit is duidelijk te zien op het schilderij de Brieflezende vrouw. ^
