Verre landen en exotische culturen speelden in de katholieke missiepropaganda van de eerste helft van de vorige eeuw een centrale rol. Missiefilms moesten het avontuurlijke aspect van het missionarisbestaan tonen aan de Nederlandse (plattelands)bevolking. Een treffend voorbeeld hiervan was de 'Flores-film' uit 1925 van pater Simon Buis.
Avontuur
 |
| © Provinciaal Archief S.V.D., Teteringen |
De bekendste Nederlandse missiefilmer was ongetwijfeld pater Simon Buis (1892-1960) van de Congregatie van het Goddelijk Woord (Societatis Verbi Divina - SVD). Zijn Flores-film uit 1925 heeft velen geïnspireerd om missionaris te worden. De romantiek van het reizen naar verre oorden en exotische culturen, die in zijn film centraal staat, heeft daarbij ongetwijfeld een cruciale rol gespeeld.
Voor veel boerenzonen was 'bij de missie gaan' een uitgelezen mogelijkheid om te ontsnappen uit het benauwende boerenbestaan. "De wijde wereld in! De gistende geest van een jonge man grijpt er gretig naar, als een schooljongen naar vacantie", schreef een andere pater van de SVD in 1930.
Flores-film
Ook Simon Buis kwam uit een boerengezin en ook voor hem lonkte het avontuur. Nog tijdens zijn priesteropleiding werd Simon in 1919 naar Flores in het toenmalige Nederlands-Indië gestuurd, om daar dienst te doen als Inspecteur van Onderwijs. Toen hij in 1922 terugkeerde naar Nederland om zijn priesteropleiding af te maken, kreeg hij 15.000 meter film door zijn superieuren voorgeschoteld. Deze opnamen van de Kleine Soenda-eilanden, waartoe ook Flores behoorde, waren in opdracht van de SVD gemaakt door de Duitse cameraman Willy Rach. De SVD wilde haar nieuwe missiegebied promoten, maar de oversten zaten met het materiaal - waar kop noch staart aan zat - in hun maag. Buis had een grote kennis van het gebied en kreeg de opdracht hier een film van te monteren. Dit werd De Flores-film. Reis naar Insulinde en de Missie op Flores.
Volle zalen
 |
| © Provinciaal Archief S.V.D., Teteringen |
De Flores-film werd de eerste grote Nederlandse missiefilm. Buis bedacht wervende reclameteksten voor de promotie van de film, zoals: "'n Kostelijke gang door Hollands tropentuin", en "'n Eenige tocht door 'n land van licht en lach". De kritieken in de kranten waren unaniem lovend over de film en hij trok overal volle zalen. Zo was Tivoli in Utrecht met 2000 plaatsen een week lang uitverkocht, en dat met drie voorstellingen per dag.
Feit en fictie
Wat ongetwijfeld tot het succes heeft bijgedragen, was de verhaallijn die Buis in de film monteerde. Hij maakte er namelijk een reisverhaal van, waarbij hij zelf de rol van de vertrekkende missionaris speelde. Hij voegde aan het documentaire materiaal nagespeelde scènes toe. Zo zien we hem de zegen geven aan zijn Nederland, dat hij net had verlaten, staande aan de reling van de 'Jan Pieterszoon Coen', het schip dat hem van Amsterdam via Genua, het Suezkanaal, Colombo en Singapore naar Batavia zou brengen. Ook zien we beelden van "het rijke roomsche leven onderweg aan boord". In werkelijkheid waren de opnames gemaakt tijdens de weken dat het schip in de haven van Amsterdam aan de kade lag, met leerlingen van het Missiehuis in de rol van reizende paters. Buis zelf zou pas vijf jaar later naar Flores vertrekken.
Ook toen al liepen fictie en documentaire door elkaar!
Eddy Appels
Internet
De films van pater Simon Buis zijn opgeslagen in het Filmmuseum.
Literatuur
Eddy Appels, Missie naar Flores. Pater Simon Buis en zijn Flores-films, 1925-1934, in: Jaarboek 1996, Stichting Film en Wetenschap, Audiovisueel Archief, Amsterdam, 1997
Eddy Appels, Traveling Images. Een aanzet tot een historisch-antropologische studie op CD-ROM van de Nederlandse missiefilm, Doctoraalscriptie Culturele Antropologie, Amsterdam, 1996Dr. B.A.G. Vroklage SVD, Een held uit de Oost. Slachtoffer van zijn plicht, Soverdi-Pers, Heide-Kalmthout/Steijl-Tegelen, 1946 (eerdere uitgave: idem, Mgr. Noyen, 1930)
Alle afbeeldingen: © Provinciaal Archief S.V.D., Teteringen
