Binnenaanzicht van het theater in Versailles (Salle du Spectacle)
In de Salle du Spectacle in Versailles geniet het Franse hof van een balletscène.  Nergens anders wordt duidelijker dat het baroktoneel eigenlijk de zaal met toehoorders weerspiegelt. Deze twee werelden, die in elkaar overgaan, worden door het opvallend grote orkest qescheiden. De verdeling van de plaatsen van het hof is streng vastgelegd volgens de etiquette: in het midden troont het heerserspaar, omgeven door de hofhouding van de verschillende rangen. De loges aan beide kanten zijn open en decoratief. Men wilde goed kunnen zien en bovendien gezien worden. Het spel op het podium en het spel in de loges en in het parket moedigden elkaar wederzijds aan.

Van groot belang voor de theater(dans)geschiedenis is de samenwerking gebleken van Lully met de eveneens door de koning gevierde toneelschrijver, -regisseur en speler Molière (1622-1673). Vele van Molières blijspelen zijn oorspronkelijk uitgevoerd als onderdeel van een hofballet; zoals de komedie Tartuffe die in 1664 een 'entrée' vormde in het klassieke hofballet 'De geneugten van het betoverde eiland' ('Les plaisirs de I'ile enchantée'). 

Vanaf 1661 maakten Molière en Lully gezamenlijk hun zogeheten ballet-comedies (in het Frans 'comédies-ballets');  Dit zijn blijspelen waarbij, tussen de bedrijven van het eigenlijke toneelstuk, korte balletten worden uitgevoerd die het karakter hebben van een divertissement. 

Tot de bekendste van hun ballet-comedies - die tegenwoordig gewoonlijk zonder dans worden uitgevoerd- behoort voorts "Le bourgeois Gentilhomme".(De burgerlijke edelman)

Tragédies lyriques.  Enkele kenmerken zijn:

• De feestelijke opening is in de vorm van marsmuziek: tijdens het spelen van deze ouverture nam de koning en zijn gevolg hun zitplaatsen in.
• Het zogenaamde divertissement: weinig relatie hebbend met de handeling, massascene, die uit het koor en het ballet was opgebouwd. Vaak was een persoonlijke deelname van het hof mogelijk tijdens deze "vermaakscene"
• De verplichte allegorische scenes met mythologische goden kregen door de diverse daden en liefdesaffaires van de koning soms de functie van benadrukken van de macht van de koning en soms een zekere actualiteit door politieke toespelingen
• Zingend-sprekende declamatie
• In plaats van de aria zien we het duet
• De taal was Frans, het onderwerp mythologie
• Samengaan van drama, muziek, dans en decortechniek: Lully trok hiervoor de beste kunstenaars aan, zoals Quinault voor het libretto, de architect Vigarini voor de decors, Berain als kostuumontwerper en Beauchamps als choreograaf voor de balletscenes.
• Machinale constructies en decorwisselingen: het was meer een theater-show!

Een voorbeeld hiervan is Atys

Ouverture Atys  (MP-3)

Uit de eerste acte van Atys: Allons, allons, accourez tous  (MP-3)

Uit de tweede acte van Atys: Choeur des peuples et des Zephirs  (MP-3)

Uit de vierde acte van Atys: Choeur de Dieux de Fleuves et de Fontaines, Atys, Celenus  (MP-3)

Gedurende bijna honderd jaar was Lully' s formule voor het maken van een opera het uitgangspunt voor de Franse opera. Dit soort opera legde minder nadruk op de aria dan de Italiaanse opera's, maar veel meer nadruk op de dans. Zelfs tweehonderd jaar later wilde het Franse publiek nog steeds een groot balletnummer halverwege de show, zelfs in opera' s die uit andere landen werden geïmporteerd.

Nadat hij het ballet, de muziekkomedie en het schrijversduo had uitgevonden, bedacht Lully nog iets (en dit werd uiteindelijk zijn ondergang). In zijn pogingen om het orkest in de maat te houden, introduceerde hij de dirigeerstok. Helaas was zijn eerste prototype van het dirigeerstokje een zware, bijna twee meter lange staf, waarmee hij op de maat van de muziek op de grond stampte. We schrijven hier 'helaas' omdat Maestro Lully in 1687, toen hij een concert dirigeerde ter gelegenheid van het herstel van de Zonnekoning na een ziekte, de vloer volledig miste en de staf in zijn eigen voet sloeg. Zijn voet raakte door gangreen aangetast en uiteindelijk stierf hij daaraan.

Ook zijn composities in andere genres waren van belang voor de ontwikkeling van de West-Europese muziek. Vooral de orkestmuziek kwam door Lully als componist, instrumentalist en dirigent tot grote bloei, bijv. in de vorm van de orkestsuites die bestonden uit een ouverture en een reeks dansen. Lully's drie zoons, Louis (1664-1734), Jean-Baptiste jr. (1655-1743) en Jean-Louis (1667-1688), waren ook musicus en componist.

WERK:

Balletten: La nuit (1653); Les plaisirs (1655); Alcidiane (1658); La raillerie (1659); L'impatience (1661); Les saisons (1661); Les arts (1663); Les noces de village (1663); La naissance de Vénus (1665); Les gardes (1665); Ballet de Créquy ou Le triomphe de Bacchus dans les Indes (1666); Les muses (1666); Flore (1669); La jeunesse (1669); Les deux pythiens (1670); Le triomphe de l'amour (1681); Le temple de paix (1685). -

Comédies-ballet: Le mariage forcé (1664); L'amour médecin (1665); Monsieur de Pourceaugnac (1669); Le bourgeois gentilhomme (1670); Psyché (1671). -

Tragédies lyriques: Cadmus et Hermione (1673); Alceste (1674); Thésée (1675); Atys (1676); Isis (1677); Psyché (1678); Bellérophon (1679); Proserpine (1680); Persée (1682); Phaéton (1683); Amadis (1684); Roland (1685); Armide (1686). -

Voorts: kamer-, toneel-, kerk- en koormuziek.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel cultuur en maatschappij voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven.

02/22/2010 last update