"Het is absurd een houten ploeg te perfectioneren; bestel een tractor."
PANTSERKRUISER POTEMKIN is in alle opzichten een produkt van zijn tijd en omgeving. De film was bedoeld als een ode aan de (mislukte) revolutie van 1905 en een pamflet voor de socialistische maatschappij. Het leven in die tijd was hectisch en vol veranderingen. Eisenstein is daarvan een schoolvoorbeeld. Als kind was welgestelde ouders die hun heil zochten in het buitenland, sloot hij zich aan als civiel ingenieur bij het Rode Leger. Al snel belandde,hij via het maken van affiches in 1920 bij het revolutionaire theater Prototkult. Dit theater onder leiding van Meyerhold bracht anti-bourgeoisie, non-verbale en niet-verhalende stukken uit.

videofragment 1 Pantserkruiser Potemkin

videofragment 2 Pantserkruiser Potemkin

videofragment 3 Pantserkruiser Potemkin

Het geloof in de maakbaarheid van de mens was enorm. De intellectuele bovenlaag, met de groep Meyerhold voorop, wilde de mens hervormen: alle bourgeoisie-gedachten afbreken en uit die puinhopen een nieuw mens opbouwen die aan de fundamenten zou staan van de communistische heilstaat waarin ieder produceert en neemt naar behoefte. Theater was daarin een belangrijk middel. Eisenstein experimenteerde veel met combinaties van audiovisuele middelen om zo te kunnen onderzoeken welke reacties die zouden veroorzaken bij het publiek. Eisenstein merkte snel dat theater niet geschikt was voor zijn experimenten en kreeg de kans over te schakelen op film. Film was weer een nieuw middel waaraan veel geloof werd gehecht. De socialistische leiding zag het als een effectief middel grote massa's te kunnen bereiken en mee te voeren in de vaart der volkeren. Eisenstein zei hierover, een link leggend naar theater: "Het is absurd een houten ploeg te perfectioneren; bestel een tractor."

Onderstaande foto's uit Pantserkruiser Potemkin

                          

         

 
PANTSERKRUISER POTEMKIN is Eisensteins tweede film en past helemaal in het hierboven geschetste beeld. Door gebruik van montage en een uitgekiende dosering van dramatische expressie dompelt Eisenstein de toeschouwer onder in een golf van onrecht en strijd ontladend in een emotioneel gevoel van bevrijding. Ook nu nog zal menig gevoelige ziel regelmatig naar de doos met Kleenex moeten grijpen en eenmaal uitgehuild de barricades op willen stormen. 

 

 

We zien de menigte vol vreugde de trappen af lopen die naar de kade leiden, om daar hun steun te betuigen aan de pas gemuite pantserkruiser. 

Opeens zien we een rij laarzen in beeld verschijnen. 

Een vrouw deinst vol angst terug. 

In paniek zien we honderden mensen de trappen afstormen. 

We ontdekken dat de rij laarzen bij soldaten van de Tsaristische garde horen, ze schieten, koel en gericht. 

Mensen storten ineen, 

er is chaos, 

een kind wordt geraakt , 

mensen lopen het onder de voet. 

Zijn moeder ziet het, ze kijkt verwilderd in de camera, seconden lang in volkomen wanhoop. 

Dan neemt ze haar kind in haar armen en loopt tegen de stroom in de garde tegemoet. 

Voor de soldaten blijft ze staan, als een monument van leed. 

De troepen staan al klaar met hun geweren gericht, wachtend op een teken van de commandant. 

Zijn sabel valt - de soldaten schieten - 

de vrouw zakt ineen, het kind nog in haar armen.

 
  • Eisenstein laat de slachting op de trappen van Odessa veel langer duren dan in werkelijkheid het geval zou zijn geweest. De trage reactie van de moeder op het dood schieten van haar kind is hier een voorbeeld van. Door haar ontsteltenis te rekken, vergroot hij de psychologische impact op de toeschouwer. Hij geeft de toeschouwer zo de kans de omvang van de verschrikking tot zich door te laten dringen.
  • De vormgeving is heel bewust afgestemd op het bedoelde effect. Eisenstein fotografeert de soldaten van de garde zonder gezicht, met stampende laarzen en zonder twijfel. De geometrie van samengestelde lijnen van de trappen, de geweren en de uniformen benadrukt de koele meedogenloosheid van de garde. De vluchtende massa daarentegen, is chaotisch en kent angstige gezichten: zij is identificeerbaar.

  • De trappenscène is een beroemd voorbeeld van hoe Eisenstein de beginselen van de montage in praktijk brengt. Eisenstein ontwikkelt een systeem van achter elkaar plaatsen van elementen die steeds met elkaar in conflict zijn. Hij noemt ze "attracties". Een aaneenschakeling van attracties, de montage ervan, vormt dan een film, waarin het "schokken" van de toeschouwer het belangrijkste doel is. De conflicten zijn in "Pantserkruiser Potemkin" zowel in vorm als in inhoud te vinden: een conflict tussen de massa's, maar ook tussen de camerastandpunten, tussen statische en bewegende camera's en tussen langzame en versnelde opnamen. In de Trappenscène komen de hierboven vermelde conflicten terug.

Doordat Eisenstein gebruik maakt van zijn theorie dat de kijker kort op elkaar volgende shots niet sequentieel maar als een beeldend geheel interpreteert, is hij in staat met snel gemonteerde beelden een 'hele' beweging te insinueren zonder het geheel te tonen. Hierdoor ontstond een film, verbeeldend in beide betekenissen van het woord en met een immens psychologisch effect. Met PANTSERKRUISER POTEMKIN gaf Eisenstein het bewijs van de kracht van montage en maakte daarmee één van de invloedrijkste werken in de geschiedenis van de film.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel cultuur en maatschappij voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven

Voor collega's: (Moskwood Video Postbus 5188 2000 GD Haarlen Tel 020 428 11 11 Nederlands ondertiteld  Prijs f 49.95) Internet en besteladres van Moskwood Video

02-01-2010 update