Negentiende eeuw

De eeuw der vooruitgang  

De negentiende eeuw wordt soms de eeuw der vooruitgang genoemd, omdat de ontdekkingen die toen gedaan werden, sindsdien een diepe uitwerking gehad hebben op de levens van gewone mensen.

 

De geneeskunde is hiervan een opvallend voorbeeld. In de jaren veertig betekende het gebruik van verdovingsmiddelen een doorbraak in de geneeskunde, terwijl in de jaren zestig Pasteurs onderzoek naar verrottings- en gistingsprocessen de inspiratie was voor Joseph Listers revolutionaire gebruik van carbol als ontsmettingsmiddel in de operatiekamer. Het resultaat was een enorme vermindering van het aantal doden door infectie.  

In de herfst van 1860 ging de Franse chemicus Louis Pasteur op weg om een bergtocht te maken in de Alpen bij Chamonix. Hij nam meer dan 30 afgesloten erlenmeyers met zich mee, waarin oplossingen van gistextracten en suikers zaten, die, zoals hij had bewezen, bedierven als ze aan stoffige lucht werden blootgesteld. Eenmaal in de zuivere kiemvrije lucht op 1500 m hoogte in de bergen opende hij de erlenmeyers, vulde ze bij met luchten verzegelde ze weer. Terug in het laboratorium toonde hij aan dat de vloeistoffen niet waren gegist noch waren bedorven. Zijn bevindingen leidden tot de eliminatie van bacillen in melk, wijn en bier, zodat ze veilig gedronken konden worden. Dit was het resultaat van jaren onderzoek naar de 'ziekten' van verschillende vloeistoffen, die veroorzaakt werden, zo stelde Pasteur, door bacteriën in de onderste luchtlagen, die de gezondheid van de levende natuur ondermijnen. Later schreef bij: 'bij het experimenteren kan het toeval alleen een goed voorbereid brein van dienst zijn'.

Zijn brein was goed voorbereid sinds het eind van de jaren veertig van de 19de eeuw, toen hij werd aangesteld als hoog- leraar in de chemie aan de Académie des Sciences in Straatsburg in het oosten van Frankrijk. In 1851 schreef hij het volgende aan een vriend: 'Ik sta op het punt om een mysterie te ontsluieren en die sluier wordt dunner en dunner.' Zes jaar later analyseerde hij het gistingsproces in alcohol en stelde vast dat micro-organismen, die hij later 'microben' noemde, het bederf van vloeistoffen als wijn en azijn veroorzaakten.Later gaf keizer Napoleon III aan Pasteur de opdracht om af te rekenen met de bacillen die de kwaliteit van een van de belangrijkste producten van het land (wijn) ondermijnden. Pasteur bezocht tientallen wijngaarden. Hij ondervroeg de arbeiders, nam steekproeven van hun producten en nam monsters mee van onrijpe, rijpe en bedorven wijn.Proeven wezen uit dat de microben die ziekte veroorzaakten, vernietigd konden worden bij een temperatuur van 55 graden, zonder de wijn aan te tasten. Dit procédé, dat later pasteurisatie werd genoemd, werd door Pasteur ook op melk toegepast om deze vrij van ziektekiemen, te maken. Bacteriën had men 200 jaar geleden al door de microscoop bestudeerd. Toen dacht men echter ten onrechte dat zij ontstonden door het bederf en niet dat ze de oorzaak ervan waren. Pasteur was de eerste die deze misvatting rechtzette.

Michael Faradays werk op het gebied van elektromagnetisme in de jaren dertig had weliswaar belangrijke industriële gevolgen, maar meer algemeen baande het de weg voor een publieke elektriciteitsvoorziening en voor alle vernieuwingen waarbij gebruik werd gemaakt van de elektromotor en generator.

Tijdens deze eeuw bracht de praktische toepassing van wetenschappelijke kennis op alledaagse behoeften grote verbeteringen in de levensstandaard, Industriële en huishoudelijke werkzaamheden werden sneller en veiliger na de aanleg van water-, gas- en elektriciteitsleidingen.  

 

Het station als zenuwcentrum van mobiliteit

Zeer grote vooruitgang werd geboekt op het gebied van communicatie en transport. Stephenson ontwikkelde de stoommachine, die eerst slechts voor het vervoer van steenkool, maar vanaf de jaren dertig ook voor passagiersvervoer gebruikt werd. Halverwege de eeuw breidden de spoorwegen zich uit over Europa, Noord- en Zuid-Amerika, India en Australië. Het stoomschip, gebouwd door Fulton in het begin van de eeuw, was medeverantwoordelijk voor de uitbreiding van handel en industrie.  

Clip from Amber's short documentary about the George Stephenson designed self-incline railway that ran from Kibblesworth Colliery to Jarrow Staithes on the River Tyne in North East England. Early in 2007 the film is to be released on a DVD of Amber's Tyne documentaries from the 1970s. Amber is a film & photography collective, based in Newcastle upon Tyne since 1969. www.amber-online.com

Ze kwamen van heinde en verre - te voet, te paard of in ezelswagens - om de opening van de eerste openbare stoomspoorlijn ter wereld bij te wonen. Enkele plattelanders, die door de aanwezige verslaggevers voor 'simpele zielen' werden uitgemaakt, dachten dat de machine letterlijk een 'ijzeren paard' zou zijn. 'Bij velen maakte de opwinding plaats voor teleurstelling', zo staat in een historisch verslag 'toen bleek dat de locomotief niet was gebouwd naar het model van een echte viervoeter.. een mechanisch evenbeeld van een op vier benen voortstappend paard'. Niettemin werden de toeschouwers met ontzag vervuld bij het zien, en horen, van George Stephensons eerste stoommachine, de Locomotion. Hoewel er over het spoor passagiers werden vervoerd, was het toch voornamelijk bedoeld voor het transport van kolen van de mijnen in het binnenland naar de havens in Stockton-on-Tees.

Op de ochtend van 27 september 1825 stond de uitvinder van de locomotief zelf aan de regulateur toen de trein - met zijn 32 open rijtuigen met meer dan 300 reizigers en 12 kolenwagens waar mensen bovenop zaten - aan het 32 km lange traject van de kolenmijn te Shildon, via Darlington naar Stockton begon. Aanvankelijk werd de stoet voorafgegaan door ruiters met vlaggen om te waarschuwen dat de locomotief eraan kwam, maar toen de trein rond de 24 krn/u begon te rijden, moesten de ruiters afhaken. Hun plaats werd ingenomen door in scharlakenrode jassen gestoken jagers te paard en een vierspan, dat het echter ook niet kon bijbenen.

Tegen de tijd dat de Locomotion in Stockton aankwam - waar zich meer dan 40 000 mensen hadden verzameld en een fanfarekorps het volkslied aanhief - waren de dagen van het reizen te paard geteld. Het tijdperk van de stoomtrein was aangebroken.

Parijs: Gare du Nord

De eerste metro of ondergrondse werd in Londen geopend in 1863, en tegen het einde van de eeuw bestonden er ondergrondse spoorwegverbindingen in verscheidene andere belangrijke steden in Europa, zoals Parijs, Boedapest en Wenen. Ondertussen had de fiets gezorgd voor de mechanisatie van individueel transport, en in de jaren tachtig maakten Benz en Daimler de eerste auto’s met interne verbrandingsmotors die op benzine liepen.

Communicatie strekte zich uit over enorme afstanden dankzij het seintoestel, uitgevonden in de jaren dertig door Samuel Morse, en de telefoon, in 1876 uitgevonden door Bell. De ontdekking van radiogolven door Hertz in de jaren negentig leidde tot Marconi’s transmissie van de eerste radioberichten. Het bereik werd steeds groter en in 1901 verzond hij het eerste intercontinentale bericht tussen Engeland en Canada.

Op scheikundig gebied toonde het periodieke systeem van Mendeleyev in 1869 dat gedragspatronen binnen verschillende groepen elementen voorspelbaar waren. Het systeem speelde ook een belangrijke rol bij de latere ontdekking van verschillende nieuwe elementen. In de jaren negentig legden de natuurkundigen Röntgen, Becquerel en Thomson de basis voor het onderzoek dat in de volgende twintig jaar de principes van de newtoniaanse natuurkunde zou ondermijnen.  

Darwins The Origin of Species (gepubliceerd in 1859) was een belangrijke uitdaging voor wetenschappelijke theorieën. Tevens bracht het werk de grondvesten waarop het geloof van de mensen rustte, aan het wankelen. Het was één van de meest invloedrijke geschriften van de moderne beschaving en een onmiddellijke bestseller, maar het stuitte op enorme tegenstand, vooral van gelovigen die Darwins evolutietheorie niet konden verenigen met het bijbelse scheppingsverhaal. De controverse is een duidelijk voorbeeld van de manier waarop de wetenschap de maatschappij uitdaagde om de aard van het menselijke bestaan te herzien.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel cultuur en maatschappij voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven

12/12/2014 update