Cultuurwijs - Der naturen bloeme

Er bestaan volkeren met maar één voet die ze omhoog steken om zich tegen de zon te beschermen en er zijn ook volkeren die geen hoofd hebben maar ogen in hun schouders. In Der naturen bloeme worden ze beschreven en zijn ze afgebeeld.
Detail uit: Hs. Detmold, Lippische Landesbibliothek, 70, f. 12r

Jacob van Maerlant maakte in veel van zijn werken gebruik van gezaghebbende wetenschappelijke werken. Zo deed hij dat ook in Der naturen bloeme. De wetenswaardigheden die hij ons voorschotelt, heeft hij voor het grootste deel niet zelf verzonnen, maar bijeengesprokkeld uit geleerde boeken. De belangrijkste bron voor Maerlants werk over de natuur was De natura rerum (Over de aard van de dingen), van de geleerde Thomas van Cantimpré, die het schreef tussen 1225 en 1241.

Maerlant begint zijn werk met de mens: de bekroning van de natuur. Daarbij heeft hij het uitgebreid over de verschillende wonderbaarlijke volkeren die (volgens zijn bronnen) de aarde bevolken. Een bonte stoet trekt aan ons voorbij. Zo bestaan er mensen die hun ouders doden, wanneer die op hoge leeftijd zijn gekomen, en vervolgens opeten. 'Dat is daar een goede gewoonte', aldus Maerlant, 'als je dat nalaat, doe je het fout!' Er bestaan reuzen en dwergen, mensen die rauwe vis eten en zeewater drinken, mensen die aan iedere voet maar vier tenen hebben, vrouwen die kinderen met grijs haar baren, dat zwart wordt als ze ouder worden, en nog veel meer.
Op de volgende pagina kun je een fragment uit Der naturen bloeme vinden.

De verhalen die Maerlant ons opdist, komen ons nogal eens ongelooflijk voor. Toch gold dit in de dertiende eeuw als serieuze wetenschap. Het Middelnederlandse werk sluit aan bij een wetenschappelijke traditie die al eeuwen oud was. Ze vond haar oorsprong in de ideeën van de Griekse filosoof Aristoteles en in de geschriften van kerkvaders en andere gezaghebbende auteurs uit de Oudheid en de Middeleeuwen.

De wonderbaarlijke volkeren uit het fragment, worden in veel middeleeuwse boeken beschreven. Ze leefden in het verre onbekende Oosten, aan de rand van het aardse paradijs waar Adam en Eva gewoond hebben. De ontdekkingsreiziger Marco Polo spreekt ervan, net als Jan van Mandeville in zijn gefantaseerde reisverhaal. En ook een zekere 'pape Jan' die een wonderbaarlijk rijk beschrijft, heeft het over deze volkeren. Tot in onze tijd hebben de wondervolkeren, waarover onder andere Jacob van Maerlant schrijft, hun aantrekkingskracht behouden. In Baudolino, geschreven door Umberto Eco, gaat het herhaaldelijk over pape Jan en zijn rijk, en de hoofdpersoon in dit boek ontmoet die wonderbaarlijke wereldbewoners tijdens zijn reizen in levenden lijve.

Verder lezen

Dit artikel is afkomstig van de website www.literatuurgeschiedenis.nl. Hier is veel meer te lezen over de Nederlandse literatuur in de Middeleeuwen.
De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag bezit twee exemplaren van Der naturen bloeme. De miniaturen van beide boeken zijn te bekijken via de website van de KB: boek 1, boek 2.
Peter Burger (samenstelling), Het boek der natuur, Amsterdam, 1989 geeft van een aantal fragmenten een vertaling in modern Nederlands met een nawoord en aantekeningen. Dit boekje staat ook online in de dbnl.
Ingrid Biesheuvel en Frits van Oostrom (samenstelling), Jacob van Maerlant. Tekst in Context 2, 1999 bevat een hoofdstuk over Der naturen bloeme.
Ingrid Biesheuvel (ed.), Maerlants werk, juweeltjes van zijn hand, Amsterdam, 1998, p.312-353 bevat een selectie uit Der naturen bloeme, met korte inleiding, Middelnederlandse tekst en vertaling.
Zie ook: Frits van Oostrom, Maerlants wereld. Uitgeverij Prometheus, Amsterdam, 1996.