Ben je ooit belaagd door waterspuwers en pilaarbijters, beloerd door wildemannen, spottend bekeken door dwaze maagden op een steunbeer en gewaarschuwd voor duivelse wezentjes op een luchtboog? Dan heb je vast een bezoek gebracht aan de Sint Jan van 's-Hertogenbosch. Deze gotische kathedraal zit aan de binnen- en de buitenkant barstensvol beeldhouwwerk. Versieringen met geometrische vormen, plantmotieven, beelden van ridders, heiligen met hun attributen, muzikanten, maar ook allerlei (fabel)dieren, duivels en monsters zijn ruimschoots aanwezig om naar op te kijken.
 |
| |
 |
| |
 |
| |
 |
| |
 |
| Monsters op de luchtbogen van de Sint Jan, details van foto's van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist |
Luchtboogfiguren
De meest bijzondere versieringen van de Sint Jan zijn de figuren op de luchtbogen. Nergens anders komen dergelijke figuren op luchtbogen voor en het is ook niet bekend waarom ze erop zitten. Deze fantastische beelden zijn begin 16de eeuw vervaardigd. Veel gebruikelijker was het om gekrulde bladeren op de luchtbogen te zetten.
De luchtboogbevolking van de Sint Jan bestaat uit mensen, duiveltjes en monsterlijke dieren. Bij elkaar zijn het er wel meer dan honderd. Ze zitten op de luchtbogen met hun rug naar het alledaagse leven op de grond. Ambachtslieden zijn aan het werk, terwijl muzikanten hun instrumenten bespelen. Bedelaars vragen om een duit, dronkaards legen hun glas en er wordt druk gediscussieerd en zwaar nagedacht. Duivels en monsters zitten ertussen. De monsters zijn vaak samengesteld uit verschillende dieren. Hondenkoppen bijten op hun hoeven, adelaars, rammen met vervaarlijke klauwen, hond- en katachtigen en monsters waarvan je het bestaan niet had vermoed.
Wonderlijke wereld
De menselijke en dierlijke figuren lijken wel uit een schilderij te zijn weggelopen van Jeroen Bosch. Deze beroemde schilder leefde ten tijde van de vervaardiging van deze beelden, namelijk van circa 1450-1516, en was zelfs in 's-Hertogenbosch aanwezig. Er is weinig over deze schilder bekend, maar zijn fantasievolle en humorrijke werk spreekt zeer tot de verbeelding. De wonderlijke wereld van Bosch zit vol monsters en gedrochten. Bosch heeft inderdaad werk geleverd voor een kapel van de Sint Jan, maar er is geen bewijs gevonden dat hij zich ook heeft bemoeid met de luchtboogbeelden. Misschien is het originele idee wel afkomstig geweest van de bouwmeesters van die tijd, Alart Duhameel en Jan Heyns. In ieder geval prikkelen deze beelden ieders fantasie. Het lijkt wel alsof je tersluiks een blik wordt vergund op de wereld van de 16de-eeuwse makers.
Weer
De beeldjes die je nu op de luchtbogen ziet zijn allemaal kopieën van de middeleeuwse beelden. Ze zijn in de 19de eeuw vervaardigd. De luchtboogbeelden waren door weer en wind erg aangetast. Sommige originele beeldjes waren zo vergaan, dat de oorspronkelijke voorstellingen niet meer te herkennen waren. Hiervoor zijn in de 19de eeuw nieuwe ontwerpen gemaakt door de toenmalige restauratiearchitect Lambert Hezenmans. Oorspronkelijk middeleeuws beeldhouwwerk, bouwfragmenten, gipsen afgietsels, modellen en bouwtekeningen zijn nu te vinden in museum De Bouwloods, naast de Sint Jan gelegen.
Annemiek Teesing
Internet
De Sint Jan heeft een eigen website, met veel informatie.
Over Jeroen Bosch is een speciale website gemaakt naar aanleiding van een tentoonstelling in het museum Boijmans van Beuningen in 2001. Dit museum heeft ook speciale CKV site over Jeroen Bosch.
Literatuur
J. van Oudheusden, E. van Mackelenbergh, De Sint Jan van 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch, 1985
M. Coppens, Gedachten in steen: de kathedrale basiliek van St. Jan te 's-Hertogenbosch, Elsevier, Amsterdam/Brussel, 1948
