Follies zijn rare bouwwerken waar het puur om de architectuur gaat. Ze kunnen van alles zijn en dat is meteen het meest kenmerkende van een folly. Er is geen strikte definitie voor te geven. Het bouwsel kan een onderdeel vormen van een romantisch aangelegd park of het kan een verkleinde kopie van een gebouw zijn. Maar je buurman kan er ook zelf een in zijn achtertuin hebben gebouwd. Een folly dient om je te verrassen en doet hierdoor een direct beroep op je gevoelens.
 |
| Een beroemde folly is deze zogenaamde Ka-buur uit de eerste helft van de 19de eeuw. Deze folly staat in het prachtige landschapspark Elswout bij Haarlem, waar meerdere follies te vinden zijn. Foto: Jan Giliam |
Het begrip folly is overgewaaid uit Engeland. Maar het idee is niet afkomstig uit Engeland. In de Renaissance werden er al follies gebouwd onder de noemer van tuinornamenten. Een veel gebouwd tuinornament met name in het 16de-eeuwse Italië en Frankrijk zijn zogenaamde grotto's. Dit zijn nagemaakte geheimzinnige grotten, waarin water kan stromen en stalactieten van het plafond hangen. Of ze zijn geheel gedecoreerd met schelpen.
In Engeland is het idee in de 18de en begin 19de eeuw helemaal aangeslagen. Daar zijn nog steeds erg veel follies te vinden. Het woord folly staat voor een bizar, dwaas, nutteloos of onzinnig bouwwerk. Dit soort bouwsels paste bij uitstek bij de ideeën van de in Engeland in grote getalen aangelegde landschapsparken. Deze parken moesten een avontuur zijn om in rond te lopen. Verschillende decors met vergezichten werden aangelegd met daarbij behorende follies. Een heuvellandschap met een tempeltje, zoals dat in Italië zou kunnen voorkomen of een middeleeuwse ruïne van een gotisch bouwwerk in een wilde beboste omgeving wisselden elkaar tijdens een wandeling af.
Het is niet noodzakelijk dat een folly alleen een onbruikbaar ornament is. Er zijn veel follies als theehuizen, duiventillen, koeienstallen en tuinmanswoningen gebouwd.
 |
| Op het Kluizenaarseiland in het landgoed Frankendael in Amsterdam staat de ruïne van de Kluizenaarshut van ca. 1815. Foto: Annemiek Teesing |
Ook in Nederland zijn nog veel follies te vinden. In de 18de eeuw is de trend uit Engeland naar Nederland overgewaaid. Er waren zelfs voorbeeldboeken, een soort catalogi, waaruit rijke eigenaren konden kiezen welke folly ze in hun tuin of park wilden laten bouwen. Naast tempels, middeleeuwse ruïnes, Zwitserse chalets voor de koeien, waren ook bouwstijlen uit verre oorden of verleden tijd populair, zoals Chinese pagodes en Romeinse bruggen.
 |
| Dit is nou een voorbeeld van een leuke discussie over wel of geen folly. Dit is een sculptuur van Per Kirkeby uit 1990 en staat in Amsterdam. Foto: Jan Giliam |
Als je goed om je heen kijkt zie je ineens overal follies staan. Zo staat bijvoorbeeld Artis vol met follies en lijken hedendaagse kunstwerken in de openbare ruimte ook met het begrip te spelen. Maar dat is nou het leuke van follies, want de vraag blijft spelen: Word ik nu voor de gek gehouden of niet?
Annemiek Teesing
Internet
Er is veel informatie over follies te vinden. Een kleine keuze:
Er is een speciale Stichting voor Follies, Tuinsieraden en Vermaaksarchitectuur (nog geen website).
Op de Engelse Architectural Heritage Web Pages is van alles te vinden over follies.
In Nederland staat een kleine kopie van de Sint Pieter in Rome, de basiliek van Oudenbosch.
Voor hedendaagse follies, bijvoorbeeld in Parijs zijn eind jaren '80 spraakmakende follies neergezet in het Parc de la Villette ontworpen door de architect Bernard Tschumi.
Literatuur
Wim Meulenkamp, Follies, Bizarre bouwwerken in Nederland en België, De arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen, 1995
