Met het schilderij Arbeiders op de steenbakkerij Ruimzicht schetst Anton van Rappard een geromantiseerd beeld van de het werk op een Utrechtse steenbakkerij in 1885.
 |
| Anton van Rappard, Arbeiders op de steenbakkerij Ruimzicht, olieverf op doek, 183 x 300 cm, Gemeentemuseum Helmond, bruikleen Centraal Museum, Utrecht |
 |
| De opsteker |
 |
| De vormer |
 |
| De schakel (links) en een afdrager (rechts) |
In 1885 maakte de schilder Anton van Rappard schetstekeningen van arbeiders op het terrein van de steenbakkerij "Ruimzicht" in Jutphaas, vlak bij Utrecht. Dit bedrijf werkte nog volgens de traditionele handmethode.
Eigenaar van de fabriek was zijn neef Alexander, die hem ongehinderd toegang verschafte. Op het fabrieksterrein bekeek Van Rappard aandachtig hoe elke werknemer zijn werk deed. In zijn atelier verwerkte hij zijn schetsen in dit grote doek. Het schilderij geeft een geromantiseerd beeld van het werk op de steenbakkerij. Waarschijnlijk omdat Van Rappard het in opdracht van de eigenaar van de fabriek maakte. De werkelijkheid was echter anders. Het was zwaar en eentonig werk.
Vormgroepen
Op het schilderij zien we twee groepen arbeiders, voornamelijk kinderen die steeds hetzelfde stukje in het productieproces uitvoeren; het vormen van klei tot steen. Zo'n groep arbeiders werd een vormgroep genoemd. De arbeid van de vormgroep speelt zich af rondom de vormtafels waarbij ieder zijn eigen taak heeft.
De jongen links vooraan is de zogenaamde opsteker. Hij kneed een klomp klei, rolt deze door het zand en legt hem op de vormtafel. Dit is een verplaatsbare stevige tafel met een houten constructie erboven. Hierop kon men een rieten mat leggen als bescherming tegen de zon.
De vormer, een volwassen man, perst de bol klei in een houten vorm die van te voren met water is besprenkeld en met zand bestrooid. Met een plankje strijkt hij de overtollige klei van de vorm af. Een afdrager staat klaar om de gevulde vorm mee te nemen en een eind verderop op de grond uit te slaan om de stenen te laten drogen. Het meisje midden op de voorgrond is de schakel. Zij maakt met een schop en fijn zand een deel van het terrein klaar om daarop de vormstenen uit te kunnen slaan.
Eén vormgroep maakte per dag zo'n 10 à 13.000 stenen. Dat betekent dat elke afdrager (vaak een kind) per dag vierduizend keer een met natte klei gevulde vorm van bijna 6 kilo een eind van de vormtafel moest wegdragen om dan te bukken, de vorm uit te slaan en met een lege vorm weer terug te keren.
Annette Wilde
