Een fabriek, een dorp. Woonde je in Heveadorp, dan werkte je in de fabriek. Althans, tot in de jaren '70, toen de fabriek verhuisde naar Renkum. Heveadorp bestaat sinds de komst van de rubberfabriek Hevea in 1915, en ligt op zeven kilometer van Arnhem aan de oevers van de Rijn. Hevea is de Latijnse naam voor de rubberboom, die de grondstof leverde voor de producten van Heveadorp.
De leidende kracht achter de rubberfabriek en het dorp was de industrieel Wilhelmi. Hij had een bandenfabriek in Hoogezand, maar dit Groningse plaatsje werd hem al snel te klein. Wilhelmi wilde meer grond, zodat hij zijn fabriek kon uitbreiden. Daarnaast was hij de klachten van de buurtbewoners over stankoverlast meer dan zat. Het Seelbeekdal aan de Rijn leek hem een geschikte plek om zijn nieuwe fabriek te bouwen. Er was meer dan genoeg ruimte voor zijn ambitieuze plannen en de rubbergeur kon over de Rijn verwaaien.
Van model-boerderij naar fabrieksruimte
De eerste fabrieksruimten in Heveadorp vestigde Wilhelmi in de schuren en gebouwen, die de rijke grootgrondbezitter Scheffer achterliet op zijn grondgebied. Nadat Scheffer in Indië zijn geld had verdiend met de handel in Cacao, was hij toe aan iets nieuws. Hij schiep op de plek van het latere Heveadorp een model-boerderij, het Huis ter Aa. In zijn stallen hadden de koeien het beter dan menig arbeider aan het eind van de 19de eeuw: iedere dag kregen ze een zorgvuldige wasbeurt en het beste voedsel. De melk was dan ook van hoge kwaliteit, maar tevens heel duur, zodat het ideële bedrijf na bijna twintig jaar failliet ging en Scheffer zowel de grond als de stallen en gebouwen in 1915 aan Wilhelmi verkocht.
Met de aankoop van het erfgoed van Scheffer, had rubberfabrikant Wilhelmi grootse plannen. Niet alleen bouwde hij aan zijn fabriek, ook zorgde hij voor huisvesting van zijn werknemers. In 1921 stonden er 83 woningen voor de arbeiders en 14 voor het hogere personeel. De huizenblokken kregen de namen van de Indische eilanden, waar de rubber vandaan kwam: Sumatra, Java, Borneo. De fabriekshuizen zijn gebouwd in de Engelse cottage style, met rieten daken, dakkapellen en diverse soorten uitbouwen - een lust voor het oog en een bouwkundig hoogstandje. Voor de inwoners van Heveadorp betekende het comfortabel wonen in een rustieke omgeving. Maar ook: opstaan en naar bed met de fabriek.
Jolanda Hendriksen
)
)
)