Naamdagen en verjaardagen

Jan Steen, Het Sint-Nicolaasfeest, ca. 1665 - 1668, doek 82 x 70,5 cm., Rijksmuseum Amsterdam

Verboden
Toen het calvinisme begin zeventiende eeuw in de Nederlanden werd uitgeroepen tot staatsgodsdienst, werden katholieke feesten in het openbaar officieel verboden. Maar in de besloten huiselijke kring bleven katholieken gewoon hun feesten vieren. Jan Steen (1626-1679), zelf katholiek, heeft veel van die feesten voor ons in schilderijen vastgelegd. In het Rijksmuseum hangt Steens 'Sint-Nicolaasfeest' waarin zijn eigen kinderen, overladen met sinterklaascadeautjes, de hoofdrol spelen.

Het portret van de prins hangt aan de muur en de feestvierders dragen oranje lintjes op hun hoed. Op het papier op de voorgrond staat geschreven: op de gesondheyt van het nassaus basie, in de eene hant het rapier, in den anderen hant het glaesie . De sinaasappel op de voorgrond is het symbool van de Oranjes. Jan Steen, Prinsjesdag, olieverf op paneel, ca. 1660 - 1670, 46 x 62,5 cm., Rijksmuseum Amsterdam

Verjaardagen
Slecht af waren de kinderen uit protestantse gezinnen. Voor hen geen cadeautjes van de verboden Sinterklaas en ook geen cadeautjes voor hun verjaardag. Want in de zeventiende eeuw was het vieren van de verjaardag voorbehouden aan hooggeplaatste personen zoals Willem III (1650-1702). Prinsjesdag, zijn verjaardag, was toen een feestdag zoals nu Koninginnedag. Dit veranderde in de negentiende eeuw. Toen werd het in welgestelde families een gewoonte om (kinder)verjaardagen te vieren. Pas in de twintigste eeuw werd het vanzelfsprekend dat iedereen zijn verjaardag vierde, met taart en met kaarsjes. Volgens een volksgeloof zouden op je verjaardag de goede en kwade geesten het dichtst bij je zijn. Denk maar aan de feeën in het sprookje van Doornroosje! Wensen en cadeautjes zouden de goede geesten gunstig stemmen terwijl het aansteken van lichtjes de kwade, duistere geesten verdrijven. Vandaar de kaarsjes op de verjaardagstaart, de goede wensen van familie en vrienden en het geloof dat de wens van de jarige uitkomt als hij alle kaarsjes in één keer uitblaast.

Naamdagen
Dat je je verjaardag vierde op de dag dat je werd geboren, was niet overal vanzelfsprekend. In katholieke landen werd tot diep in de twintigste eeuw niet de geboortedag maar de naamdag gevierd. De naamdag was de herdenkingsdag van de katholieke heilige naar wie je was vernoemd. Elke dag van het jaar had zijn eigen heilige. Werd je Nico gedoopt dan viel je naamdag op zes december, de feestdag van de heilige Nicolaas. Op die dag werd je verjaardag uitgebreid gevierd ook al was je geboortedag midden in de zomer. In het protestantse Nederland was het van begin af aan gebruikelijk de geboortedag te vieren. Een gebruik dat met de ontkerkelijking inmiddels ook in katholieke landen is overgenomen.

Marianne Snijders

Internet
Zoek op www.reliplein.nl  of jij een naamdag hebt.

Literatuur
Inez van Eijck, Feest. Feestvieren in Nederland door de eeuwen heen, Utrecht/Antwerpen 1995
Jan Steen. Schilder en verteller. Catalogus Rijksmuseum, Amsterdam/Washington 1996
Willem Bilderdijk (1756-1831) schreef verschillende verjaardagsgedichten voor zijn vrouw maar ook voor kinderen:
"Neem o lief beminlijk Jantjen! Ieder kersjen in dit mandjen met een feest- en heilwensch aan."
Louis Couperus (1823-1923), Eline Vere, ed. Van Kampen & Zn. Amsterdam, z.j. Beschrijving van de verjaardag van Eline. Jeanette Kok, Een verjaardagspartijtje in 1832. In: Traditie, tijdschrift over tradities en trends. Jaargang 3, nr. 3 (1997) gebaseerd op het kinderboek Geschenk voor lieve kinderen uit 1832 waarin de verjaardag van de rijke, achtjarige Betje wordt beschreven.