Aan het riviertje de Linge, op de provinciegrens van Gelderland en Zuid-Holland, ligt het Fort bij Asperen, gebouwd tussen 1845 en 1850. Destijds maakte het deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, het belangrijkste defensiesysteem van onze landsverdediging. Het Fort bij Asperen dat één van de beter bewaard gebleven vestigingswerken is, werd in 1959 van zijn militaire functies ontheven. In 1986 werd dit bijzondere monument voor publiek toegankelijk.
Met de voeten in het water
Kilometers ver staat het polderland onder water. Bomen, struiken, hekken, maar ook boerderijen en schuren verspreid in het landschap 'staan met de voeten in het water'. Hoewel het water maar laag boven het maaiveld staat (zo'n 30-60 cm), is doorwaden riskant doordat ontelbare greppels, sloten en vaarten in het modderwater onzichtbaar zijn geworden. Normale vaartuigen hebben een te grote diepgang om door dit moeraslandschap te varen. Alleen de dijken en rivieren in het Hollands-Gelderse landschap zijn begaanbaar... , totdat je op een zwaar bewapend fort stuit.
 |
| Luchtfoto met de Linge en Fort Asperen |
Oude Hollandse Waterlinie
Dat is het beeld van een waterlinie. Dit typisch Nederlandse verdedigingsmiddel bestond uit een doorlopende terreinhindernis van aaneengesloten stroken laag gelegen polderland, die zich uitstrekte van de Zuiderzee tot aan de Merwede. De bekendste is de (oude) Hollandse Waterlinie, die in het Rampjaar van 1672 de opmars van de Franse legers van Lodewijk XIV tot staan bracht. Dit was een ingenieus staaltje van gebruikmaking van de geografische omstandigheden door middel van waterstaatkundige ingrepen en militaire bouwkunde. Een unieke verdedigingslinie kwam tot stand door onderwaterzettingen, ook wel inundaties genaamd, gecombineerd met militaire versterkingen, zoals forten. En op die forten verhinderde het vestinggeschut de doorgang. De Oude Waterlinie ontstond door inderhaast dijken door te steken of via sluizen water de polders in te laten lopen. Dit laatste gebeurde onder andere met het zoute Zuiderzeewater bij Muiden en met Lekwater bij Vreeswijk. De bewapende forten in de Linie waren bestemd voor de afsluiting en de beveiliging van rivieren, dijken en droogblijvende terreinstroken die de linie doorsneden èn voor de bewaking van de inundatiesluizen. Op die manier kon een leger met weinig mankracht toch een groot gebied verdedigen.
 |
| Fort Asperen is een zogenaamd torenfort |
Nieuwe Hollandse Waterlinie
Aan het begin van de negentiende eeuw, tijdens de Franse overheersing, werd de grondslag gelegd voor een nieuw verdedigingsstelsel van het latere Koninkrijk der Nederlanden. Onze hoofddefensie zou worden gevoerd door de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Evenals de Oude Waterlinie steunde de Nieuwe op uitgebreide - maar nu georganiseerde en beter beheersbare - inundaties, waarbij een reeks nieuwe forten en inlaatsluizen een belangrijke rol speelde. Deze militaire en waterstaatkundige onderdelen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie werden gebouwd en regelmatig verbeterd in de periode van 1816 tot 1881.
Het Fort bij Asperen en de bijzondere sluizen in de Linge maakten deel uit van dit verdedigingsstelsel, dat zich uitstrekte van Naarden en Muiden aan de voormalige Zuiderzee tot aan de Biesbosch voorbij Werkendam.
Chris Will
Dit artikel maakt onderdeel uit van de uitgave Het Fort bij Asperen, geschreven door Chris Will, uitgave van de Stichting Fort Asperen, 2002.
