Parlementaire democratie

Maker onbekend Ambtskostuum van J.R. Thorbecke Ca. 1850 Rijksmuseum, Amsterdam

Tijdens de regeringen van Willem II en Willem III wordt Nederland een parlementaire democratie, ondanks de weinige medewerking en soms ronduit tegenwerking van de koningen, want elke verandering in deze periode betekent afroming van hun macht. De belangrijke grondwet van 1848 komt onder druk van de revoluties in Frankrijk en Duitsland tot stand.

Bevreesd voor revolutie in eigen land gaat Willem II akkoord met de wijziging, dat het zwaartepunt van de macht bij het parlement in plaats van bij de koning komt te liggen, door de ministers verantwoordelijk te stellen en de koning 'onschendbaar'. De gegoede manlijke burgerij krijgt kiesrecht. Die ministeriële verantwoordelijkheid heeft echter nog weinig te betekenen omdat de koning naar 'welgevallen' de ministers benoemt en kan ontslaan.

In de jaren 1866-1868, tijdens het tweede kabinet-Thorbecke, komt daar verandering in. Door conflicten tussen kabinet en koning ontwikkelt Nederland zich tot een 'constitutionele monarchie met een parlementair stelsel'; in geval van conflict tussen regering en parlement ligt het overwicht bij de volksvertegenwoordiging. En dit is nog steeds één van de belangrijkste regels van het huidige staatsrecht.