Armoede

Jan Steen Bakker Arend Oostwaert en zijn vrouw Ca. 1658 Rijksmuseum, Amsterdam

Voor de meeste mensen was het leven in de 17de eeuw heel onzeker. Zelfs in de Gouden Eeuw waren niet alle Nederlanders zo rijk als de kooplieden, artsen, professoren of predikanten. De grootste bevolkingsgroep die geregeld armoede leed, vormde de mensen zonder vaste baan, zoals ongeschoolde arbeiders, matrozen en landarbeiders. Ze waren aangewezen op familie, de armenzorg van de stad of de kerk. Drie tot vier procent van de bevolking was helemaal afhankelijk van de bijstand. Dit waren alle mensen die niet konden werken, onder wie invaliden, weeskinderen en bejaarden. 

Brood was het hoofdvoedsel in die tijd en een slechte graanoogst betekende een stijging van de prijs en meer honger. Wie verzwakt was door de honger, liep grote kans om ziek te worden. Het meest gevreesd, was de besmettelijke pest. Geregeld braken epidemieën uit die velen het leven kostte. In 1635 stierf in Leiden ongeveer een kwart van de bevolking aan de pest. Naast epidemieën bedreigden oorlogsgeweld en overstromingen het bestaan. Toch hadden de meesten het minder slecht dan in andere Europese landen, vooral omdat hier meer zorg voor de armen was.