DE SALON

een schilderijenwinkel, een tot vervelens toe volgepropte bazaar, waar het zaken doen de kunst verdringt

Als in het Parijs van de 19de eeuw een verzamelaar een schilderij wil kopen, dan bekijkt hij eerst heel grondig de achterkant van het doek en het spieraam: als daar ergens een grote 'R' staat, dan ziet hij in de regel af van de aankoop. Zo'n schilderij is immers 'gerefuseerd', d.w.z. geweigerd voor de jaarlijkse Salontentoonstelling en bijgevolg is het veel minder waard. De prijs van een schilderij en de 'waarde' van een kunstenaar hangen nauw samen met het al dan niet toegelaten zijn tot de Salon. Op de afbeelding hier boven zie je de jury aan het werk. (detail van Henri Gervex: Le jury de peinture. 1865)

Niet voor niets stelt Honoré Daumier het weer op komen halen van afgewezen kunstwerken voor als een lijkstoet. De enorme afhankelijkheid van de jury komt door de rnonopoliepositie van de Salon in het Parijse kunstleven. Het is de enige mogelijkheid die de kunstenaar heeft om in contact te komen met verzamelaars, galeriehouders en critici. 
De instelling van een openbare, jaarlijks te houden Salon was gericht geweest op de veranderde omstandigheden waarin beeldend kunstenaars verkeerden. Eeuwenlang hadden ze in een tamelijk vast bestel voornamelijk in opdracht van hof, adel en Kerk gewerkt. Maar nu moeten ze, na de ingrijpende maatschappelijke omwentelingen door de Franse Revolutie, zich richten op een anoniem, heterogeen publiek. Mode, de smaak van het moment, wordt nu een beslissend criterium op de weg naar de roem. De succesvolle Salonschilders van de 19de eeuw zijn soms mateloos populair. Ze zijn zogezegd de sterren van hun tijd, vergelijkbaar met topvoetballers of beroemde filmsterren van nu. Critici volgen deze democratisering van de kunst met argusogen. Het belangrijkste verwijt aan de kunstenaars betreft de afnemende kwaliteit als gevolg van het toenadering zoeken tot de smaak van de grote massa. Vol walging keert een gerenommeerd schilder als Jean Auguste Dominique lngres zich af van de Salon. Hij schrijft: 'De Salon verstikt en bederft het gevoel voor het grootse en mooie. ... (Het) is in wezen niet meer dan een schilderijenwinkel, een tot vervelens toe volgepropte bazaar, waar het zaken doen de kunst verdringt.'
Oorspronkelijk was de Salon in de 17de eeuw een besloten tentoonstelling van de Académie Royale de Peinture et de Sculpture. Maar na 1789 wordt bij min of meer verplicht, een centraal evenement voor alle beeldende kunstenaars, open 'voor alle maatschappelijke geledingen'. In de praktijk echter blijft de invloed van de roemruchte Académie des Beaux-Arts onaangetast, want de meerderheid van de jury bestaat nog altijd uit leden van de Académie. Met speciale dagen waarop het 'gewone volk' gratis toegang heeft, krijgt de Salon op de koop toe een opvoedkundige taak. De keuzes die de jury maakt, zijn dus lang niet alleen gebaseerd op kunstzinnige, stilistische of artistiek-formele criteria, maar dienen daarnaast altijd een politiek belang. Geen wonder dus dat vooral historische thema's die als 'voorbeeld' kunnen dienen, geidealiseerde weergaven van het burgerlijk gezinsleven of het boerenbestaan op het piatteland, favoriet waren. 

Binnen deze conservatieve kunstopvatting krijgen nieuwe tendensen zo goed als geen kans. Het strikte hanteren van rigide principes betekent uiteindelijk dat in 1863 bijna de helft van alle inzendingen wordt afgewezen. Maar dan komt eindelijk een al te lang opgekropte ontevredenheid bij de kunstenaars tot uiting. Ze hebben jarenlang geleden onder de intriges en geheime onderonsjes van de jury en zelfs als ze toegelaten waren moesten ze met steekpenningen vaak nog vechten om een goede plek in de tentoonstellingszalen. Dan hangen daar uiteindelijk de doeken dicht op elkaar, van plint tot plafond, en een schilder heeft alleen dán kans om gezien te worden, als zijn doeken niet weggestopt zijn op een ongunstige plek, met tegenlicht of in een donker hoekje. 

Als het koor van protesten almaar luider klinkt, grijpt de Franse keizer Napoleon III persoonlijk in. Hij gelast een 'Salon des Refusés', een tentoonstelling speciaal voor afgewezen kunstwerken. Op 15 mei 1863 opent het evenement zijn deuren in het Palais de l'industrie en trekt meteen geweldig veel bekijks. In sommige weekends verdringen zich vierduizend mensen voor de geweigerde kunstwerken. Toch is er weinig meer dan hoon en spot voor Manct, Pissarro, Cézanne en andere schilders. Een Engelse correspondent:

'Nauwelijks heeft men de drempel overschreden, of zelfs de meest bezadigde bezoeker barst in lachen uit'.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Catalogus van de salon des Refuses. 1863
Ongewild wordt de tentoonstelling zo alsnog een rechtvaardiging van het keuzebeleid van de jury. Desondanks groeit de Salon des Refusés in de loop der jaren uit tot de toegangspoort naar een alternatieve, niet officieel geregelde kunstwereld. Ruim twintig jaar later sluiten, onder aanvoering van Seurat en Signac, de later een 'Vereniging van Onafhankelijke Kunstenaars' die regelmatig de 'juryvrije' Salon des lndépendants organiseert. Daarmee ontstaat - na de tentoonstellingen van de impressionisten die een meer particulier karakter hadden - een serieus tegenwicht voor de Salon. Deze verliest zijn monopoliepositie en raakt tegen het eind van de eeuw steeds openlijker in diskrediet. De Salon des lndépendants dient als voorbeeld voor de z.g. secessies, verenigingen van afgescheiden kunstenaars, die omstreeks 1900 in heel Europa opgericht worden. Dit zijn organisaties van kunstenaars die zich kanten tegen het academische kunstbedrijf en een vorm zoeken om hun werk in het openbaar te kunnen presenteren. Deze ontwikkeling is het begin van de sterke differentiatie en privatisering van de kunstmarkt, die de hele 20ste eeuw zal kenmerken. 

  [ Deze tekst uitprinten ] [CKV-2 opdracht bij deze tekst]

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel cultuur en maatschappij voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Geraadpleegde bron oa: Musee D'Orsay Keulen 2000.  

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven

02-02-2010 CKV-2