Kritiek op de staatsinrichting

Dirck van Delen De Grote Zaal op het Binnenhof 1651 Rijksmuseum, Amsterdam

Het is pijnlijk duidelijk dat om een tegenwicht te kunnen vormen tegen de opkomende grootmachten Frankrijk en Engeland centralisering van het staatssysteem een vereiste is. Alleen dan kan er sprake zijn van een snelle besluitvorming en meer slagvaardigheid. Pogingen tot vernieuwing van de staatsinrichting lopen allemaal op niets uit. Door de bepalingen van de Unie van Utrecht kunnen de steden en gewesten een egocentrische politiek blijven voeren.

De eerste Grote Vergadering van de Staten-Generaal in 1651 beoogt onder meer de Unie van Utrecht herzien, maar leidt vanwege het gewestelijk particularisme slechts tot veranderingen in de militie. Willem III heeft de mogelijkheid en de invloed om het bestel van de Republiek te verbeteren. Hij doet het niet, hij houdt zich bezig met de internationale politiek, met de strijd tegen de Franse expansie. De tweede Grote Vergadering in 1716-1717 heeft dezelfde punten op de agenda als die van ruim een halve eeuw eerder.

De staatsman Simon van Slingelandt schrijft een advies: Discours over de defecten in de tegenwoordige constitutie der regering van de Staat der Vereenigde Nederlanden en over de middelen van redressen. Aan de hand van het advies wordt de mogelijkheid besproken om door middel van instelling van een centraal gezag, zoals de Raad van State, de algehele chaotische toestand te verbeteren. Er worden geen resultaten geboekt.