De Utrechtse nieuwbouwwijk Leidsche Rijn kent een groot aantal overblijfselen uit de tijd van de Romeinse grens: een grensfort, een badhuis, een stuk van de grensweg, twee unieke vrachtschepen en maar liefst vier wachttorens. Daarnaast zijn er talloze vondsten die getuigen van de Romeinse aanwezigheid.
Langs de Romeinse grens (Limes)
Rond 50 na Chr. bouwden de Romeinen een grensfort (castellum) aan een zijtak van de Rijn, in het gebied dat nu de Hoge Woerd in Vleuten/de Meern heet. Het bleef tot 270 na Chr. in gebruik. Het eerste fort was gemaakt van hout. Later bouwden de Romeinen een stenen versie. Op deze plek waren ongeveer 300 man gelegerd. Eén groep hiervan is preciezer bekend door de vondst van dakpannen, die de soldaten zelf ter plaatse maken. Dankzij afkortingen en nummers die tijdens de fabricage in de dakpannen werden gestempeld, is bekend dat het fort aan het einde van de eerste eeuw de thuisbasis was van het 'eerste vlootcohort'. Buiten het fort lag een civiele nederzetting (de vicus) en een badhuis (thermen). De grensweg (Limes) naar het fort van Woerden lag op de oever van een zuidelijke Rijnvertakking. Langs deze weg bouwden de Romeinen wachttorens, bruggen en kadewerken. Er waren minstens vier houten wachttorens in Leidsche Rijn, waarvan de Romeinen er in ieder geval één in steen herbouwden.
Wat is hier gevonden?
 |
|
Deze moderne paal markeert het gebied van het Romeinse grensfort (castellum). Foto: Paleo Terra
|
 |
|
De Meern 1 wordt in zijn geheel gelicht en overgebracht naar het NISA te Lelystad voor conservering. Foto: Paleo Terra
|
De Hoge Woerd staat al sinds de zestiende eeuw bekend als vindplaats van Romeinse resten. Vanaf 1940 hebben archeologen opgravingen verricht, zowel binnen als buiten het grensfort. Ten noorden van het legerkamp vonden archeologen de resten van een badhuis. In 1982 en 1983 vinden ze onder meer de weg tussen het hoofdgebouw van het legerkamp (de principia) en de noordpoort en fundamenten van een zuilengalerij. Sinds de jaren negentig is de globale omvang van het grensfort en van het hoofdgebouw (principia)bekend.
Vanaf 1997 wordt archeologisch onderzoek verricht in Leidsche Rijn, een grootschalige VINEX-locatie. In 1997, toevallig het Utrechtse Romeinenjaar, vonden archeologen op één dag een stuk van de grensweg en een schip. In mei 2003 is dit schip, De Meern 1, daadwerkelijk opgegraven. In juni 2003 wordt een tweede schip ontdekt. Dit schip wordt enkele dagen later weer afgedekt met grond om uitdroging te voorkomen. Het ligt onder een toekomstige groenvoorziening en hoeft niet te worden opgegraven. In Leidsche Rijn ontdekken de archeologen maar liefst vier wachttorens, waarvan er één op een later moment in steen is herbouwd. Het was een spectaculaire vondst: voor het eerst kon worden aangetoond dat de Romeinen ook aaneengesloten reeksen van wachttorens bouwden bij riviergrenzen zoals die in Nederland.
Leidsche Rijn maakte ook voor het eerst een systematisch onderzoek mogelijk naar de omgeving van een grensfort. De wachttorens, kades en moerasbruggen die dit onderzoek opleverden, leidden tot belangrijke nieuwe inzichten in het Nederlandse deel van de Romeinse Limes. Zo bleek dat de grens heel intensief werd gebruikt. Niet alleen door militairen, maar ook door burgers en handelaren. Er was dus veel toezicht nodig. Om dit mogelijk te maken moesten er naast grensforten ook wachttorens komen.
Wat is hier ter plaatse te zien?
Een selectie van de vondsten uit Leidsche Rijn kunt u bezichtigen in het Informatiecentrum op de Verlengde Vleutenseweg 32 in Utrecht, telefoon: (030) 286 38 50. Ook het digitale fotoarchief is het bekijken waard.
Ook het Kabinet van de Historische Vereniging Vleuten De Meern Haarzuilens heeft een tentoonstelling Romeinse archeologische vondsten. Bezoek alleen op telefonische afspraak (030) 666 29 92. Het adres is Zandweg 147B in De Meern.
De Romeinse weg is zichtbaar gemaakt in Leidsche Rijn: tussen twee blokken van het appartementencomplex langs de Van Lawick van Pabstlaan is een ruimte gelaten op de plaats van de weg. De Romeinse weg krijgt in de toekomst een nog duidelijkere plaats in de wijk.
De wijk Leidsche Rijn krijgt twee heuse parken waar archeologie een prominente rol speelt: het Prinses Amaliapark en het archeologiepark.
Verder zijn er plannen voor een bezoekerscentrum over de Limes, waar het schip De Meern 1 tentoongesteld kan worden. Een mogelijke locatie hiervoor is de Hoge Woerd, zodat ook het grensfort (castellum) weer kan herleven. Nu wijst alleen een terreinverhoging op de locatie van het fort.
