Langs de Romeinse grens (Limes)
 |
| Illustratie: Bob Brobbel |
De Romeinen bouwden het eerste fort (castellum) Praetorium Agrippinae rond 40 n. Chr., tegelijk met de oudste grensweg langs de Rijn. Dit gebeurde tijdens de regering van keizer Caligula, die het fort vernoemde naar zijn moeder Agrippina. Het eerste bescheiden fort bood plaats aan zo'n 320 soldaten en 60 ruiters en was omgeven door een wal van aarde met hout. Het had drie poorten en een driedubbele spitsgracht. Dat was ook wel nodig want het fort lag midden in het gebied van de Cananefaten. Het fort werd telkens aangepast aan de hier gestationeerde legereenheden, die vaak bestonden uit cavalerietroepen of een mengeling van infanterie en cavalerie.
 |
| De contouren van het laaste grensfort (castellum) in de bestrating. Foto: Paleo Terra |
Rond 180 n. Chr. werd, na vier of vijf houten forten, voor het eerst in steen gebouwd waarbij het meteen werd vergroot. In deze periode was het de thuisbasis van de cohors III Tracum equitata.
Rond 260-275 n. Chr. verlieten de Romeinen het fort. Misschien speelde de toenemende wateroverlast in dit gebied daarbij een rol. Later, in de vierde eeuw, zijn er in het fort drie graanopslagplaatsen (horrea) gebouwd. Het fort in Valkenburg dient in die tijd -net als het fort Lugdunum bij Katwijk- weer even als bewaakte opslagplaats voor graan dat vervolgens naar Engeland werd vervoerd.
Ten zuiden van het fort lag het kampdorp (vicus). Het lag als een lint langs de oude (40 n. Chr.) en de nieuwe Limesweg (124 n. Chr.). Langs de oever van de Rijn stonden in de eerste en tweede eeuw n. Chr. ook pakhuizen en graanopslagplaatsen (horrea). Op het Marktveld in Valkenburg lagen een mini-castellum en een wachttoren. In dit mini-castellum was plaats voor één centuria, zo'n 80 soldaten. Ten noorden hiervan lag een groot grafveld waar zo'n 545 graven zijn aangetroffen. Er stonden ook gebouwtjes bij, misschien tempels.
Wat is hier gevonden?
In de 16de eeuw waren de bewoners van Valkenburg zich er van bewust dat hier Romeinen hadden gewoond, maar daar werd nog weinig mee gedaan.
 |
|
Het schrijfplankje op deze foto is gevonden in Valkenburg. Het bestaat uit twee delen die werden samengebonden. In beide werd een laag was gedaan zodat met een schrijfstift (stylus) tekst ingekrast kon worden. Foto: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden
|
Pas in 1875 werd door het Rijksmuseum van Oudheden voor het eerst onderzoek uitgevoerd. Toen Valkenburg in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd raakte, greep de archeoloog en professor Van Giffen zijn kans en begon aan wat een beroemd en langdurig onderzoek zou worden. De Romeinse resten in Valkenburg zijn tussen 1941 en 1988 vrijwel geheel opgegraven. Het vormt één van de belangrijkste informatiebronnen over de Nederlandse Rijnforten.
De enorme hoeveelheden vondsten, van aardewerk tot brons, van leer tot hout, zijn op diverse locaties ondergebracht. Door de diepe ligging van de oudste bouwfasen en de hoge grondwaterstand is het aantal bewaard gebleven vondsten van organisch materiaal hoog, en dat is uitzonderlijk. Botmateriaal (menselijk en dierlijk), zaden en vruchten, houten beschoeiingen, waterputten, wegen, maar ook onderdelen van leren tenten, zadels, tassen en schoeisel hebben de tand des tijds doorstaan.
Wat is hier ter plaatse te zien?
In de Kerktoren van Valkenburg is een presentatie te zien van Romeinse vondsten uit Valkenburg en een overzicht van het
 |
| Reconstructie Romeinse weg ter hoogte van Valkenburg langs de N204. Foto: Paleo Terra |
archeologisch onderzoek. De toren is zaterdags geopend van 10.00 - 12.30 uur: Castellumplein 1 te Valkenburg, of op afspraak tel. 071 4075939. Vanuit de toren zijn de contouren van het laatste Romeinse fort zichtbaar gemaakt met bronzen grote 'spijkerkoppen'.
Langs de N206 (Leiden-Katwijk) is ter hoogte van Valkenburg een reconstructie te zien van een Romeinse weg uit het jaar 214 n. Chr.
Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden bezit een groot aantal vondsten uit Valkenburg. Niet allemaal zijn ze te zien in de vaste opstelling van het museum. Een overzicht ervan is wel te krijgen via de website van het Geheugen van Nederland.
Bijzonder de moeite waard is ook de website over de oudste opgravingen in Valkenburg. Het is het resultaat van een universitair project dat een gedeelte van opgravingsmateriaal en -gegevens tot aan de jaren vijftig (de jaren van het onderzoek door Van Giffen) van de vorige eeuw digitaliseert en presenteert. De verschillende fasen van het castellum verschijnen in beeld na een klik op de tijdbalk. Op de originele opgravingstekeningen kunnen vondsten worden aangeklikt, waarna foto's ervan verschijnen. Een bijzondere aanrader voor de achtergronden en een kijkje in de archeologische keuken, al is het dan (nog) niet compleet.
