In de directe omgeving van een Romeins fort ontstond een kampdorp waar de volgers van het leger hun intrek namen. Familieleden van de soldaten leefden hier, net als handelaren en ambachtslieden. Er waren werkplaatsen, herbergen, bordelen en winkels te vinden. De bestuurlijke en adminsitratieve leiding over een bepaald gebied werd ondergebracht in speciaal daarvoor gestichte steden.
Vicus en canabae
Bij legioenskampen (castra) noemden de Romeinen de dorpen canabae, bij een grensfort voor hulptroepen (castellum) heette het een vicus (mv. vici). Hoewel de gebieden duidelijk van elkaar werden gescheiden in vormgeving, werden beide beschouwd als militair terrein en vielen beide onder het bevel van de legerleiding. Een kampdorp had werkplaatsen, herbergen, bordelen, winkels en huizen. In de werkplaatsen maakten de ambachtslieden aardewerk, helmen, schoenen en wapens. Ook repareerden zij uitrustingsstukken van het leger.
Behalve ambachtslieden, uitbaters en handelaren woonden ook de vriendinnen en kinderen van de soldaten in het kampdorp. Een Romeins militair mocht pas trouwen na zijn diensttijd, die 25 jaar duurde. Het kampdorp herbergde ook veel tijdelijke bewoners: reizende ambtenaren, kooplieden, handelaren en koeriers. De meeste vici beschikten dan ook over een herberg (mansio). De bewoners van een kampdorp hadden een eigen begraafplaats, net als de militairen uit het kamp. Andere voorzieningen, zoals de kades en het badhuis (thermen), gebruikten soldaten en dorpsbewoners wel gezamenlijk.
Civitas
Het Romeinse leger richtte in Nijmegen een stad op voor de Bataven, vlak naast het legerkamp op de Hunerberg: het Oppidum Batavorum. Dergelijke steden waren het bestuurlijke en administratieve centrum naar Romeins model en in dit geval was er dan ook weinig 'Bataafs' bij. De Bataven staken deze nederzetting dan ook in brand tijdens de Bataafse opstand.
Na de opstand bouwde het leger in het huidige Nijmeegse Waterkwartier een nieuwe nederzetting. Rond 100 n. Chr. krijgt deze van keizer Trajanus het stadsrecht. De stad krijgt
 |
| Reuvens controleert met een assistent de gemaakte opgravingsplattegrond op landgoed Arentsburg (Voorburg). 1827 - 1833, waterverf, inkt en krijt. Collectie: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden |
in deze tijd de naam Ulpia Noviomagus. Noviomagus ('Nieuwe markt', in de loop van de tijd verbasterd tot 'Nijmegen') werd de grootste stad van Romeins Nederland en had ongeveer 5.000 inwoners. Later veranderde de naam in Municipium Batavorum.
Een andere bekende stad die werd gesticht door de Romeinen was het huidige Voorburg, ooit genaamd Municipium Cananefatium, en later ook bekend onder de naam Forum Hadriani (markt van Hadrianus). Beide namen werden vanaf die tijd door elkaar gebruikt. Deze stad was door de Romeinen opgezet om te dienen als bestuurlijk en administratief centrum van de Cananefaten.
