Eerste Stadhouderloze Tijdperk

Anthoon van Dyck Willem II en Mary Stuart 1641 Rijksmuseum, Amsterdam

Als de jonge stadhouder Willem II, gehuwd met de Engelse koningsdochter Mary Stuart, in 1650 plotseling overlijdt, halen de regenten opgelucht adem. De prins wilde niets liever dan oorlog en had om de handelminnende en dus vredelievende regenten van Amsterdam daartoe te dwingen zijn leger voor de poorten van de stad gecommandeerd. Een periode van 'ware vrijheid' voor de regenten breekt aan, want Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel en Gelderland gaan verder zonder stadhouder.

De rechten van de stadhouder komen aan de Staten, die daar geen gebruik van maken. Dat betekent dat alle bestuurscolleges uit hun midden leden en bestuursambtenaren kunnen kiezen. De Nassause stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe blijft gewoon in functie. In deze periode weet raadpensionaris raadpensionaris in binnen- en buitenland respect af te dwingen. Hij is tegen een te grote macht van de Oranjes en probeert de volgende Oranjetelg uit belangrijke functies te weren.