Richard Wagner

Wagner werd geboren in het Duitse Leipzig en hield van kinds af aan van het theater. Toen hij twintig was, kreeg hij een baan waarbij bij piano moest spelen bij repetities van een amateur-operagezelschap. Dit kijkje in de keuken van de opera inspireerde hem om het zelf ook eens te proberen.

Wagner had niet zo een succes met het schrijven van opera’s. Zijn volharding in het schrijven van opera's leverde eindelijk resultaat op: hij ontmoette Koning Ludwig II van Beieren. De koning was een enorme fan van Wagner en haalde hem naar zijn kasteel, met de belofte in al zijn behoeften te voorzien en zijn opera's in het hele land op de planken te brengen.  
Volgens de meeste verhalen was de jonge Ludwig, wiens bizarre, opzichtige kastelen je nu nog kunt bezoeken, nogal vreemd. (Hij werd uiteindelijk volkomen geschift en verdronk zichzelf (?) in een meer.) Met andere woorden, hij was de perfecte beschermheer voor Richard Wagner. Voor de meeste kunstenaars veranderde hun positie echter in de 19de eeuw: veelal moesten ze nu zelf in hun onderhoud voorzien. Na de Franse Revolutie zijn de traditionele opdrachtgevers verdwenen: de kerk, het hof en de adel. In plaats van werknemer kregen ze een vrij beroep.
Goed bij kas door de steun van Ludwig II begonnen bij Wagner alle invloeden, dromen en theorieën over opera samen te vallen - en zijn ster rees razendsnel. In 1865 beleefde München de première van Tristan und Isolde, een verhaal over twee onfortuinlijke geliefden, net zo tragisch als Romeo en Julia. Drie jaar later diende Die Meistersinger von Nürnberg zich aan, die een kleine komische opera moest worden, maar uiteindelijk een van de langste opera's ter wereld bleek te zijn. Het jaar daarna bracht de première van Wagners omvangrijkste schepping: de Ring-cyclus (Der Ring des Nibelungen). Deze cyclus van vier gigantische opera's, gebaseerd op middeleeuwse volksvertellingen, maakt Wagner uiteindelijk wereldberoemd.  

Deze tetralogie (een trilogie bestaat uit 3 delen) bestaat uit:

  • Das Rheingold, die in 1869 in München in première ging.
  • Die Walküre, die zijn debuut kende in 1870. 
  • Siegfried.
  • Götterdämmerung, die voor het eerst werd opgevoerd in 1876.

(het libretto is op te zoeken in bv: Opera voor dummies. ISBN 90 6789 928 3)

Luistervoorbeeld Wagner 2 uit "Die Walküre" 

Wagner realiseerde zich al in een vroeg stadium dat hij een speciaal theater zou moeten laten bouwen om recht te doen aan zijn cyclus. In 1871 koos hij een locatie uit in de stad Bayreuth: en in de daaropvolgende vijf jaar gaf hij in heel Europa concerten om geld bijeen te brengen voor het verwezenlijken van zijn droom.  
Er komen een paar lange scènes in deze opera's voor. Onthoud echter dat de voorstellingen in Wagners tijd in de namiddag begonnen en het publiek tussen de akten - als de toneelploeg het ene decor afbrak en het volgende opbouwde - een lange wandeling maakte of van een maaltijd genoot; dan pas keerden ze weer terug, uitgerust en klaar voor het vervolg.

Een beschrijving van het publiek geeft een zekere R. Rolland in 1891 in zijn 'Briefe aus Bayreuth'

Toen het geld er eenmaal was, liet Wagner het operagebouw bouwen naar zijn exacte specificaties, met inbegrip van de enige onzichtbare orkestbak ter wereld.  Het nu beroemde Festspielhaus werd in 1876 feestelijk geopend met de uitvoering van de complete Ring-cyclus. Bayreuth werd het eerste zomerfestival voor opera ter wereld en tot op de dag van vandaag brengt het Festspielhaus elk jaar de hele Ring-cyclus op de planken.

Pas als je de vier opera's van de Ring hebt gehoord, kun je je voorstellen hoe geweldig groot, complex en overweldigend ze zijn.

Voor Wagner was de Ring-cyclus niet zo maar opera: de Ring-cyclus was, zoals hij het noemde, een 'kunstwerk van de toekomst'. Hij wilde niet dat zijn opera's alleen maar om muziek draaiden: hij wilde de diverse kunstvormen - muziek, poëzie, drama en vormgeving - tot één enkele, allesomvattende nieuwe kunstvorm samenvoegen. Hij wilde dat de Ring-cyclus het publiek niet alleen vermaakte, maar dat hij ook een bijna religieus effect op de bezoekers ervan had.

Wagner deed dit door aan de opera zoals de wereld die tot dan toe had gekend alles te veranderen: het verhaal, de moraal, het publiek en zelfs het operagebouw zelf.

Om zijn krachtige nieuwe kunstvorm te creëren gooide Wagner de bestaande regels betreffende de structuur van de opera overboord. Eerdere opera's kenden een duidelijke afwisseling van aria's (de belang- rijkste liederen) en recitatieven (gezang met een vrij ritme dat op gesproken taal lijkt.) In de Ring-cyclus hoor je echter een onophoudelijke combinatie van beide.

Je kunt doorgaans zelfs niet zeggen wanneer een 'lied' van Wagner begint of eindigt, omdat hij de muziek niet in logische, terugkerende stukken opdeelde. Ook voor de zangers is het niet makkelijk een opera van Wagner onder de knie te krijgen omdat hij geen eenvoudige deuntjes op papier zette: hij schreef complexe, melodieën voor de menselijke stem, alsof deze een virtuoze solist uit het orkest was.

Niet iedereeen vindt de muziek van wagner mooi. De Italiaanse operacomponist Gioachino Rossini zei eens:

'Wagner heeft zijn goede momenten, maar ook een paar verschrikkelijke kwartieren'.

En de dichter Baudelaire schreef:  

'Ik houd van Wagner ... maar ik houd nog meer van het geluid van een kat die aan zijn staart uit het raam gehangen wordt en die tracht zich met zijn klauwen aan de ruit vast te houden'.  

Wagner wist heel goed dat zijn muziek niet op de traditionele leest geschoeid was. Om toch nog enige structuur aan zijn muziek te geven bedacht Wagner het Leitmotiv (een klein muzikaal motief dat met een bepaald personage in het verhaal geassocieerd wordt: elke keer dat dit personage opkomt, speelt het orkest deze korte melodie). Je begrijpt het al: iemand kan dus zonder op het toneel te zijn, toch aanwezig zijn!

12-28-2003 last update  

Meer over Wagner: http://www.creando.nl/wagner/